W sobotę 29 stycznia br. w nadmorskim kurorcie Noordwijk, pod Hagą odbył się po raz 13. Polski Bal Karnawałowy zorganizowany jest przez STEP– Stowarzyszenie Ekspertów Polskich w Holandii. Gościem honorowym balu był ambasador RP w Holandii, pan Jan Michałowski z małżonką.
Zgodnie z pięcioletnią tradycją na Polskim Balu Karnawałowym został wręczony dyplom 'Honorowego Przyjaciela Polonii roku 2004′. Po raz pierwszy laureatem jest Holender Geertjan Lassche (28 lat), dziennikarz telewizji publicznej Holandii.
Filmy dokumentalne Geertjana Lassche pt. 'Zapomniani bohaterowie bitwy pod Arnhem’ Zobacz oraz 'Odznaczenia dla polskich żołnierzy’ Zobacz wywołały w ubiegłym roku istną kampanię medialną w całej Holandii i przyczyniły się do zmobilizowania opinii publicznej na rzecz pośmiertnego odznaczenia żołnierzy 1. Polskiej Brygady Powietrzno-desantowej i ich dowódcy generała Stanisława Sosabowskiego za ich waleczny udział w bitwie pod Arnhem we wrześniu 1944 r.
’Dzięki tejże inicjatywie Lassche przywraca także nam – Polakom – fragment naszej historii. Dziękujemy Ci Geertjan Lassche!’ – powiedziała Małgorzata Bos-Karczewska, prezes STEP-u, wręczając laureatowi dyplom.
I dodała: ’Mamy nadzieje, że przed majem br., kiedy będziemy obchodzić kolejną wielką rocznicę – 60. zakończenia II wojny światowej Holandia pośmiertnie odznaczy generała Sosabowskiego i żołnierzy z Polskiej Brygady Spadochronowej i tym samym przywrócone zostanie im należne miejsce w historii naszego kontynentu’.
Stowarzyszenie Ekspertów Polskich w Holandii (STEP) zostało założone w 1991 roku ma przez grupę Polaków mieszkających w Holandii. Jego celem jest wspieranie i pogłębianie polsko-holenderskich kontaktów kulturalnych oraz promocja Polski w Holandii. Prowadzi działalność informacyjną na rzecz Polaków w Holandii. STEP zaprasza na strony www.polonia.nl.
Przełomowe filmy dokumentalne Geertjana Lassche
Geertjan Lassche (pierwszy z prawej) na płycie lotniska w Krakowie, Michael Sosabowski wnuk generała (pierwszy z lewej) fot. J. Smelik
W filmie dokumentalnym pt. „Zapomniani bohaterowie bitwy pod Arnhem” Geertjana Lassche przypomniał karty historii, przez 60 lat pokryte całunem przemilczenia. Film Geertjana Lassche wyemitowany w telewizji holenderskiej w przeddzień obchodów 60. rocznicy bitwy pod Arnhem we wrześniu ubr. pokazał bohaterski wkład polskich żołnierzy z 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej w desancie pod Arnhem. W filmie z apelem o pośmiertną rehabilitację żołnierzy i generała Stanisława Sosabowskiego wystąpił śp. książę Bernhard (ojciec królowej Beatrix), zarzucając władzom Holandii wielką niedbałość, jako że w 1952 r. i 1961 r. rządy Holandii już dwukrotnie odmówiły przyznania bohaterskim Polakom stosownych odznaczeń wojskowych.
W rezultacie w grudniu 2004 r. – 60 lat po bitwie (!) – kwestia rehabilitacji polskich żołnierzy i ich generała trafiła na wokandę haskiego parlamentu. W przeddzień głosowania ukazał się drugi film Lassche pt. 'Odznaczenia dla polskich żołnierzy?’. 7 grudnia ub. r. druga izba pralamentu jednomyślnie przyjęła wniosek o rewizję decyzji holenderskiego ministra obrony z września 2004 r. i o przyznanie bohaterskim polskim żołnierzom stosownych odznaczeń wojskowych.
We wniosku posłów Fransa Timmermansa (PvdA) i Hansa Van Baalena (VVD) czytamy: ’Zważywszy, że polscy żołnierze podczas II Wojny Światowej mieli ogromny udział w wyzwolenie naszego kraju; zważywszy, że w decyzji ministerialnej z 1952 postanowiono, że nie przyznaje się już żadnych królewskich odznaczeń za odwagę, związanych z II Wojną Światową; będąc zdania, że chodzi tu o szczególny przypadek, ponieważ polscy żołnierze biorący udział w operacji Market-Garden nie zostali wtedy z powodów politycznych uszanowani i że w związku z tym decyzja ministerialna z 1952 r. w tym szczególnym przypadku nie stoi na przeszkodzie pośmiertnemu odznaczeniu generała Sosabowskiego, przez co uszanuje się wszystkich polskich żołnierzy, którzy walczyli o wyzwolenie Holandii, parlament prosi ministra obrony, by zasięgnął rady w Kapitule Odznaczeń Wojskowych, czy decyzja ministerialna z 1952 r. stanowi niemożliwą do pokonania przeszkodę w pośmiertnym odznaczeniu generała Sosabowskiego i by zechciał w tym świetle ponownie rozważyć swoją wcześniejszą decyzję’.
Obecnie na zlecenie ministra obrony Henka Kampa specjalna komisja ds. odznaczeń wojskowych bada aspekty merytoryczne poselskiego wniosku.
- Wszelkie głosy poparcia także z Polski są bardzo konieczne. Prosimy o kontakt na info@polonia.nl
- Pełna wersja pierwszego filmu dokumentalnego pt. 'God Bless Montgomery’ ukaże się na wiosnę 2005 r. na płycie DVD w Holandii, wyda ją holenderska stacja telewizyjna EO (Evangelische Omroep) producent obu filmów.
Gesprek met Geertjan Lassche – vriend van Polonia 2004
De televisiejournalist en regisseur van documentaire „God Bless Montgomery” over eerherstel voor generaal Sosabowski”
Hoe ben jij op het idee gekomen om je in de lot van generaal Sosabowski te gaan verdiepen?
Ruim vijf jaar geleden kreeg ik als medewerker van Radio 1 (De Ochtenden) opdracht een radiodocumentaire te maken over de Slag om Arnhem, destijds in het kader van de 55-jarige herdenking. Toen ik met directeur Boersma van het Airborne-museum te Oosterbeek over de militaire begraafplaats liep, vroeg ik hem naar de graven die 'weggestopt’ waren in een hoekje. Hij vertelde me summier over een rol die de Polen hadden gespeeld tijdens de veldslag en dat deze gesneuvelde Polen pas veel later in Arnhem werden begraven. Die paar zinnen waren genoeg voor me om volledig geintrigeerd te raken door dit vergeten hoofdstuk. Vanaf dat moment heb ik mijn hele programma omgegooid en me volledig geconcentreerd op die rol van de Polen. In het verlengde daarvan ontmoette ik toen al mevrouw Baltussen (in 1944 verpleegster in Driel) en de heer Korob (vocht in 1944 in Driel). Een week later werd het verhaal op radio uitgezonden en het werd zeer enthousiast ontvangen. Maar voor mij was dit niet het einde, eerder het begin van een lang vervolgonderzoek (deels in vrije tijd) met als einddoel ooit een lange tv-documentaire over generaal Sosabowski en zijn brigade te maken teneinde hem – middels het vertellen van het echte verhaal – een eerherstel te geven.
En 2004 was het jaar van de zestigste herdenking van de Slag om Arnhem. Een nieuwe, wellicht laatste kans om de nalatigheid te herstellen?
Als journalist bij eerst TweeVandaag en later Netwerk kreeg ik in 2003/2004 de kans om die documentaire te maken. Mijn inzet was vanaf het begin een volledig eerherstel voor Sosabowski, inclusief onderscheidingen. Met de Evangelische Omroep maakte ik de afspraak dat zij de lange versie van het verhaal zouden uitzenden (voor op de late avond) en Netwerk een samenvatting. Voorjaar 2004 ben ik begonnen met de eindfase. Dat betekent dat ik bijna iedere dag bezig was met dit onderwerp. Via een aantal instanties (herdenkingsorganisaties en particuliere verzamelaars) kreeg ik allerlei vage signalen dat de Poolse parachutisten, in tegenstelling tot vele andere buitenlandse eenheden en soldaten, nog nooit door de Nederlandse overheid officieel onderscheiden zijn voor moed, beleid en trouw.
Bij de ministeries van Buitenlandse Zaken en het ministerie van Defensie zocht ik naar een bevestiging, die ik niet kreeg. Tot, na lang aandringen, een ambtenaar me opbelde en me vertelde dat hij toch iets gevonden had. Het waren documenten uit 1946 waarin Koningin Wilhelmina een verzoek bekrachtigde om 10 Polen van Sosabowski’s divisie te eren met een militaire dapperheidonderscheiding. Nieuw onderzoek van ons wees uit dat het ministerie van Defensie eerst (in 1946) door onwil en later (in 1961) om de politieke situatie in Polen die onderscheidingen heeft tegengehouden.
En hoe ging het toen verder?
De vondst van de documenten is de belangrijkste pijler van de documentaire. Dat was reden voor mij om contact te zoeken met Sir Brian Urquhart (toen inlichtingenofficier Britse leger en later ondersecretaris bij de VN) en Prins Bernhard der Nederlanden om het gegeven te duiden. Via allerlei bevriende kanalen en contacten kwam ik bij ze terecht, wat uiteindelijk heeft mogen leiden tot een tweetal interviews en nog diverse contacten nadien. Tegelijk kreeg ik steeds meer materiaal boven water over de werkelijke rol van de Polen in de Slag om Arnhem. Namelijk dat ze allesbehalve terughoudend waren in de strijd maar een zeer belangrijke en heldhaftige rol hebben vervuld tijdens die Slag om Arnhem, een bewering die we konden staven met nieuwe documenten en uitleg door de Britse onderzoeker Bob Kershaw. Samen met de vele gesprekken met de familie Sosabowski, de prachtige maar ontroerende verhalen van veteranen en de ooggetuigen -zoals mevrouw Baltussen- uit Driel hadden we de eer september 2004 het Nederlandse publiek een heel ander verhaal te vertellen over de Slag om Arnhem, namelijk het altijd genegeerde verhaal van de vergeten Polen van Sosabowski.
Was met deze documentaire de spreekwoordelijke kogel door de kerk?
De documentaire en de vele berichten daarover in de krant zouden genoeg moeten zijn geweest voor minister Kamp om de onderscheidingen alsnog uit te delen. Maar dat was het niet, volgens hem. In een interview met ons vertelde hij geen onderscheidingen te willen uitdelen, omdat het op procedurele bezwaren zou stuiten. Ook een ferm statement van Prins Bernhard deed hem niet van gedachten veranderen. Na het interview zei ik tegen minister Kamp dat we er geen genoegen mee zouden nemen, en dat we zeker zouden doorgaan. Ondertussen waren er ook al kamervragen gesteld door de VVD en PvdA, vragen die de minister maar niet wilde beantwoorden. De periode tussen september en november werd gekenmerkt door veel wachten en ruzie maken met het ministerie van Defensie. Ik ben zelfs door Defensie-voorlichting als activist uitgemaakt terwijl ik op mijn beurt stelde dat ze de waarheid geweld aandoen. Tegelijkertijd bleef ik corresponderen met Prins Bernhard die in een laatste brief aan mij stelde er alle vertrouwen in te hebben dat we uiteindelijk zouden slagen.
Wat deed minister Kamp toch van opstelling te veranderen?
Er speelt nog wat: Een aantal ambtenaren op het ministerie van Defensie is in tegenstelling tot minister Kamp stellig van mening dat Nederland deze fout moet rechtzetten en de Polen postuum moet gaan onderscheiden. Deze ambtenaren doen een onderzoek, mede op basis van onze bevindingen, en adviseren de minister in de antwoorden op de kamervragen te zeggen dat het ministerie van Defensie toch over zal gaan tot onderscheiden. Maar alles behalve deze mening van hoge ambtenaren wordt door minister Kamp overgenomen.
Hij blijft om raadselachtige redenen tegen onderscheiden. Wij kondigen vervolgens bij het ministerie een vervolgverhaal aan terwijl een aantal kamerleden met een motie komen. In dat vervolgverhaal zouden we nieuwe feiten gaan onthullen die de beweringen van Kamp in een keer zouden ontkrachten. Dat vervolgverhaal kondigen we een aantal dagen na de dood van Prins Bernhard nogmaals aan op de radio. Hoe het gegaan is, weten we nog steeds niet. Maar diezelfde avond hakt minister Kamp de knoop door en kondigt een nieuw onderzoek aan waarin het Kapittel van de Militaire Willemsorde gaat onderzoeken of de Polen alsnog onderscheiden moeten worden. Een overwinning.
Hoe gaat het aflopen?
De laatste berichten vanuit het Ministerie van Defensie zijn dat het onderzoek naar wens verloopt. Welke onderscheiding het gaat worden, is niet bekend. Wel is inmiddels een feit dat voor september 2004 bijna niemand wist wie Sosabowski en zijn divisie was en dat nu het Nederlandse publiek via tv, op de radio, of via de kranten van zijn daden en die van zijn mannen heeft gehoord.
Hoewel de docu en het onderzoek door mij alleen gedaan zijn, gaat veel dank gaat uit naar het team dat me het dichtst bij stond tijdens het productieproces – eindredactie: Jan van Benthem en Henk Valk, camera: Menno Mennes, geluid: Jan Smelik.
Maar ook dank aan zij die me met adviezen, tips en hulp terzijde stonden: Arno Baltussen van Stichting Driel-Polen, Andries Hoekstra van Market Garden Foundation, en Eric van Tilbeurgh van Stichting Wojtek – Poolse bevrijders op alle fronten.
Sterkte! We gaan met je duimen dat er hopelijk vóór mei 2005, de 60-ste herdenking van het einde van de Tweede Wereldoorlog, jouw en onze droom in vervulling komt: eerherstel van de Poolse soldaten en hun bevelhebber generaal Sosabowski.
Opgetekend door Malgorzata Bos-Karczewska
20 januari 2005
