'Honderd jaar heimwee’ heet een nieuwe geschiedenis van Polen in Nederland – van Poolse mijnwerkers via Poolse oorlogshelden naar Poolse arbeidsmigranten.
– Honderd jaar heimwee kunnen we zien als een klein Pools feest in een jaar waarin weinig te vieren was.
Eerbetoon aan Nederlandse Polen
Door Olaf Tempelman
'Daarom zijn wij er van overtuigd dat na den oorlog onze broederschap nog slechts hechter zal worden’, stond in de herfst van 1944 op een pamflet van 'Poolsche soldaten aan inwoners van Nederland’. Het werd verspreid in Breda, dat zojuist door Polen was bevrijd. Het is opnieuw afgedrukt in de zojuist verschenen bundel Honderd jaar heimwee – De geschiedenis van Polen in Nederland. In dit herdenkingsboek vinden we ook verhalen over Poolse soldaten die in Nederland bleven, én over de Polen die voor en na hen kwamen.
In de eerste decennia van de 20ste eeuw trokken Poolse mijnwerkers naar Zuid-Limburg. Poolse joden vestigden zich in de grote Nederlandse steden. Later, tijdens het communisme, arriveerden politieke vluchtelingen. Wat al die Polen gemeenschappelijk hadden, was hun goede imago. 'Nederlanders zagen Polen lang als moedig en hardwerkend’, zegt Malgorzata Bos-Karczewska (53), econome, voorzitster van Stichting Poolse Experts in Nederland en hoofdredactrice van de website Polonia.nl.
Haar trouwfoto uit 1980 vinden we ook terug in Honderd jaar heimwee, in het hoofdstuk over gemengde stellen. Vlak vóór haar vertrek maakte ze in haar geboortestad Gdansk nog de opstand op de Leninwerf mee en het begin van Solidarnosc. 'Het Nederland wat ik in 1980 leerde kennen was een paradijs’, zegt Bos-Karczewska. 'Stel je voor: volle winkels, voor het eerst in je leven een koelkast. Nederlanders waren ontspannen en naar buiten gericht, geïnteresseerd in de wereld.’
Bos-Karczewska was al jaren een boegbeeld van de Poolse gemeenschap in Nederland toen ze dit jaar bijna een internationaal mediapersonage werd. De Duitse tv, de Oostenrijkse tv, de Washington Post en flink wat Poolse media wilden van haar weten waarom er in Nederland een Polen Meldpunt was ingesteld en waarom de premier zich daar niet van distantieerde. Namens 44 Poolse diaspora-organisaties schreef Bos-Karczewska een open brief aan Rutte. Nagenoeg alle Poolse kranten namen de tekst over, antwoord heeft ze nooit ontvangen.
'2012 is een tropenjaar geweest’, zegt Bos-Karczewska thuis in Zoetermeer. Op de tafel staat een kristallen bokaal. Dat is de Poolse persprijs die zij op 20 oktober in Gdynia ontving voor één van haar opiniestukken uit NRC Handelsblad. Vergeleken met de eerste helft van het jaar is het rond de Poolse gemeenschap op dit moment opvallend stil. 'Alsof met het verlies van Wilders ook de anti-Poolse stemming is verdwenen’, zegt Bos-Karczewska. 'Ik hoop dat het geen stilte voor een nieuwe storm is, dat Polen Meldpunt behalve een dieptepunt ook een ommekeer is geweest. Veel Polen durfden hun taal niet meer op straat te spreken. Vooroordelen verspreiden zich zo snel. Ik ben 32 jaar in Nederland. Ik lunchte met een Poolse vriendin in Haarzuilens en werd ineens verdacht van het stelen van een caffè-machiattolepeltje.’
Honderd jaar heimwee kunnen we zien als een klein Pools feest in een jaar waarin weinig te vieren was. De Poolse arbeidsmigranten die na 1 mei 2007 naar Nederland kwamen, zegt Bos-Karczewska, 'hadden geen idee van hun slechte timing’. 'Het Nederland van na de moorden op Fortuyn en Van Gogh was verlamd. Ik herkende het niet meer terug. Nederland was altijd pragmatisch, problemen werden snel benoemd en opgelost. De laatste jaren werden problemen door media en politiek tot kolossale proporties opgeblazen. Vervolgens gebeurde er niets. Het gevolg is dat de situatie van Poolse werknemers in Nederland nu slechter is dan in andere EU-landen. ’
Met meer dan 100 duizend Poolse arbeidsmigranten neemt Nederland binnen de EU een vierde plek in, na Groot-Brittannië (bijna een miljoen), Duitsland (een half miljoen) en Ierland. 'In Engeland noemde ze Polen 3D-arbeiders, inzetbaar voor alles wat dull, dirty of dangerous is. In Nederland is dat ook zo, maar de situatie van Polen is hier slechter door de onbeperkte macht van de uitzendbureau’s. Die hebben geen ander doel dan arbeidsmigranten goedkoop, rechteloos en flexibel te houden. Ze laten mensen bij voorkeur drie maanden werken om ze dan terug te sturen. Mensen kunnen dan nergens op aanspraak op maken. Dat is echt een verschil met Engeland, Duitsland of Frankrijk, waar arbeidsmigranten over wat rechten beschikken en min of meer een toekomst kunnen opbouwen. Minister Kamp heeft op zijn vorige post, Sociale Zaken, de strijd met de uitzendbureau’s aangekondigd. Resultaten zijn er nog niet echt, maar het is hoopgevend ’
Uit Honderd heimwee jaar leren we nog iets: de jongste lichting Polen in Nederland krijgt weinig hulp bij de sociale integratie – in tegenstelling tot eerdere lichtingen uit de 20ste eeuw. 'De Poolse mijnwerkers in Zuid-Limburg, bijvoorbeeld, kregen veel steun van de katholieke kerk. Die zorgde ervoor dat ze werden opgenomen in de lokale gemeenschap en zich regels en omgangsvormen eigen maakten. In het huidige Nederland speelt de kerk nauwelijks een rol meer. De overheid trekt zich terug. Het gevolg is dat arbeidsmigranten allerlei dingen simpelweg niet weten omdat niemand het hun vertelt. Een eenvoudig voorbeeld: Polen komen met de Nederlandse politie in aanraking omdat ze vissen. In Polen mag dat overal.’
Misverstanden als deze zijn te voorkomen met één goede brochure, zegt Bos-Karczewska. Ze legt een Frans informatieboekje voor Polen op tafel, naast een folder van het Nederlandse ministerie van Sociale Zaken. 'In het Franse boekje staan praktische tips. De regelgeving wordt punt voor en punt uitgelegd. Het Nederlandse ding ziet er leuk uit, maar er staat niets in.’
Wim Willems, Hanneke Verbeek (redactie): Honderd haar heimwee – De geschiedenis van Polen in Nederland
Uitgeverij Boom; 24,95 euro
Gepubliceerd op Polonia.NL 30.11.2012
– Uitgever: STEP – Stichting van Poolse Experts in Nederland , lees meer over ons
Bezoek ons op social media en geef je mening:
Facebook –blijft op de hoogte en laat je commentaar achter
Twitter –volgt ons op Twitter
Leuk? Klik op het Facebook-logo in de rechter hoek van de website
