- Moeizame relaties Polen-Nederland door Malgorzata Bos-Karczewska
Boekbespreking is verschenen in het decembernummer 2011 van de Internationale Spectator, maandblad voor internationale politiek, uitgegeven door de Koninklijke Van Gorcum te Assen namens het Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendael te Den Haag.
Duco Hellema, Ryszard Zelichowski, Bert van der Zwan (red.)
'Poland and The Netherlands: a Case Study of European Relations’
Uitgever: Republic of Letters Publishing
Dordrecht 2011
Pagina’s: 326
Prijs: 39 euro
ISBN 9789089790743 (paperback)
Polen en Nederland zijn overburen. Maar pas met de val van de Muur in 1989, na twee eeuwen afzijdigheid, kwamen de politieke, economische en culturele relaties tussen beide landen, echt op gang. In de jaren negentig was er expansie van het Nederlandse bedrijfsleven op de Poolse opkomende markt, en sinds 2007 komen tienduizenden Poolse arbeidsmigranten naar Nederland. Beide landen zijn al zeven jaar partners in de EU. Hoe ontwikkelen zich de bilaterale relaties – worden ze intensiever en hechter? Vrienden leer je in nood kennen; is een Pools spreekwoord. Is dit het geval?
Bij alle officiële gelegenheden sinds 1990 benadrukken Nederlanders en Polen graag hun traditionele vriendschapsbanden en historische raakvlakken. Men put daarover dankbaar informatie uit het boek 1000 jaar Polen en Nederland (1992) van kunsthistorica Lucia Thijssen, die als eerste de relaties tussen Polen en Nederland in kaart bracht. Hierdoor is het beeld ontstaan dat beide landen vreedzame, ontspannen relaties onderhielden. Het ging vooral om de Oostzeehandel (‘moedernegotie’) tussen Gdansk en Amsterdam in de 16e en de 17e eeuw. Deze bracht welvaart en diverse contacten op allerlei gebieden. Een prominente plaats in alle officiële toespraken kreeg verder het werk van de Polen in de mijnen in Limburg en de Poolse bijdrage aan de bevrijding van Nederland.
Dat beeld van ontspannen relaties wordt ontkracht in het boek ’Poland and The Netherlands: a Case Study of European Relations’, een samenwerkingsproduct van Poolse en Nederlandse historici, die op initiatief van prof. Duco Hellema van de Universiteit Utrecht in 2002 een conferentie over de Pools-Nederlandse betrekkingen in de 20e eeuw hebben belegd. Bronnenonderzoek in de archieven van het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag heeft interessante vondsten opgeleverd. Het boek is, verrijkt met een beschrijving van de meest recente periode – het Nederlands beleid ten aanzien van de toetreding van Polen tot de NAVO (in 1999) en de EU (in 2004) – onlangs verschenen.
Dit boek biedt een eye opener. De officiële relaties tussen Polen en Nederland beperkten zich tientalen jaren eigenlijk tot diplomatieke relaties. Deze dateren van 1919 toen Polen onafhankelijk werd en haar vertegenwoordiger naar Den Haag stuurde. Het boek vertelt een verhaal van moeizame officiële betrekkingen in de 20e eeuw met veel afstand en wantrouwen, veel onverwachte wendingen en teleurstellingen. Het roept het beeld op van een kille en terughoudende houding van Den Haag. Polen en Nederland zaten nooit op dezelfde golflengte, deelden geen idealen of belangen.
Daarvoor bestaan verschillende verklaringen. Ten eerste, een culturele botsing tussen de Poolse edelman en de Nederlandse koopman, die al in de 17e eeuw tot uiting kwam zoals door prof. Maria Bogucka aangeduid als botsing van twee megalomanieën.
Ten tweede, liepen de belangen uiteen. De relaties kwamen steeds onder druk te staan van externe, ingrijpende factoren. Op voor doorslaggevende Polen momenten in 1918, in 1945 en direct na 1989 liet Nederland het afweten of stelde zich terughoudend op. Deze gebeurtenissen in Polen raakten de status quo in Europa en hierdoor de kern van Nederlandse Europa politiek: behoud van de status quo (zie: Paul Scheffer, ‘Een tevreden natie’, Bert Bakker, 1988). Wat economische belangen betreft, verliest Nederland zijn belangstelling zodra de buit binnen is.
Ten derde, bepalend is de traditie (en keuze) van afzijdigheid van Nederland op het continent, eerst als maritiem land en later als pro-Atlantisch en fel anticommunistisch. Beleidsmatig waren Polen en Oost-Europa tot 1989 een terra incognita. De eerste beleidsnota over Oost-Europa verscheen pas in 1988! Opmerkelijk zijn de ontboezemingen van Edy Korthals Altes ambassadeur in Warschau van 1977 tot 1980 en zijn frustraties over het simplistische, ongenuanceerde beeld van Den Haag over Polen.
Ten vierde, kwamen de aanpassingen meestal te laat en met een bijzondere wending. Zo heeft Nederland eerst ingestemd met de NAVO- en de EU-toetreding van Polen om vervolgens daarover felle, negatieve debatten in de Tweede Kamer te voeren. Die zorgden voor een rare nasmaak. Hetzelfde geldt voor het vrij verkeer van werknemers en de openstelling van de arbeidsmarkt voor Poolse werknemers in 2007. Wat moet men in Polen hiervan denken? Dat laat zich raden. Maar helaas leren we weinig uit dit boek over hoe Warschau over Nederland denkt en wat de verwachtingen zijn. Een gemiste kans.
Het boek roept om reflectie, niet alleen op de Pools-Nederlandse betrekkingen maar ook op het Nederlandse beleid ten aanzien van Polen. Het heeft ook relevantie voor de huidige discussie over de grondslagen van het Nederlands buitenlands beleid ten tijde van veranderende internationale orde (zie: Duco Hellema, Matthieu Segers, Jan Rood (red.), ‘Bezinning op het buitenland. Het Nederlands buitenlands beleid in onzekere wereld’, Instituut Clingendael, Den Haag, oktober 2011).
En wat is de status van bilaterale relaties thans? De Utrechtse conferentie, gesticht in 1999 vormt nu het hoogtepunt in de bilaterale betrekkingen, maar blijft een discussieplatform voor ambtenaren. Symptomatisch is ook dat dit boek pas in 2011 is verschenen. Wat in de bijdrage over de soldaten van generaal Sosabowski niet wordt vermeld is dat minister van Defensie Henk Kamp in 2004-2005 de Militaire Willemsorde niet aan de Polen wilde toekennen. De commotie leidde ertoe dat in 2006 van de Poolse kant geen hoge delegatie naar de uitreiking in Den Haag kwam. Het blijft moeizaam gaan. De Nederlandse koopman heeft zijn zaken in Polen gedaan (Nederland is nr. 1 buitenlandse investeerder in Polen); de kruideniers aan het huisfront staan het investeren in duurzame relaties in de weg, zelfs het economische belang van Poolse arbeidsmigranten wordt niet echt onderkent. Nederland is zijn kompas kwijt.
Ondanks de beperkingen van een conferentiebundel (geen coherente structuur en gebrek aan een algeheel oordeel) is dit boek een aanrader voor eenieder die niet alleen de Pools-Nederlandse relaties wil bestuderen maar ook belangstelling heeft voor het Nederlands buitenlands beleid in Europa.
De Pools-Nederlandse diplomatieke relaties zijn op weg naar 100 jaar in 2019. Hopelijk lukt het dan de bilaterale betrekkingen naar een hoger niveau te tillen. Een mooie bekroning daarvan zou een publicatie zijn waarin alle aspecten van bilaterale relaties aan bod komen, met aandacht voor menselijke interacties op gebieden zoals: economie, migratie, cultuur en maatschappelijke contacten. Dat zou een prima aanvulling zijn op deze waardevolle bundel.
Drs. Malgorzata Bos-Karczewska is hoofdredacteur van Polonia.nl, website van de Poolse Gemeenschap in Nederland
- Polen: Een historische misrekening in Den Haag door Maxime van Hanswijck de Jonge
In hetzelfde nummer van de Internationale Spectator treffen we een bijdrage van Maxime van Hanswijck de Jonge, ambassadeur in Warschau in de jaren 1986-1988. Hij constateert dat het documentatiemateriaal waarop het boek gebaseerd is, in het bijzonder uit de archieven van het ministerie van Buitenlandse Zaken, onvolledig is. Een deel van zijn rapportage (telegrammen) die hij als ambassadeur naar Den Haag schreef, werd in 1988 uit de dossiers verwijderd.
Den Haag geen behoefte aan positieve berichten over de ontwikkelingen binnen de communistische partij. ‘Ze werden uit de roulatie genomen en uit de dossiers verwijderd als gevaarlijk, waakzaamheid ondermijnend materiaal, zo bevestigde mij een beleidsambtenaar’, schrijft in de IS Van Hanswijck de Jonge. Met als gevolg dat Nederland voor verscherping van de kritische toon tegenover Warschau koos. Van Hanswijck de Jonge schrijft over de Nederlandse Alleingang, die spoedig door de omwentelingen binnen Polen achterhaald werd.
Lees het artikel in de PDF pp. 672-674
Beide artikelen verschenen in de Internationale Spectator, december 2011 (zie PDF resp. blz. 670-672 en 672-674)
Bronverwijzing: De PDF met de artikelen is met toestemming van de redactie overgenomen uit de Internationale Spectator, maandblad voor internationale politiek, uitgegeven door de Koninklijke Van Gorcum te Assen namens het Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendael te Den Haag.
Lees artikel in De Pers ‘Ministerie verwijderde info uit Polen’
LINKS
Van de uitgever: zie meer over het boek , flyer in English
Gepubliceerd op website Polonia.NL 07.12.2011, update 14.12.2011
Uitgever: STEP – Stichting van Poolse Experts in Nederland. lees over ons
