De Val van de Muur en de Pools-Duitse verzoening
- “Voor mij was het zonneklaar dat de tweedeling van Duitsland kunstmatig was en het resultante van de Koude Oorlog”
- „De sleutel tot de hereniging van Duitsland lag in Moskou”
- “Zonder hereniging van Duitsland en het verkrijgen van onafhankelijkheid van de ex-Sovjetblok landen zou de eenwording van Europa niet mogelijk zijn”
- „Het emancipatieproces is in Polen begonnen”
- “Als Polen goede betrekking met de VS wil onderhouden, dan moet het goede banden met Berlijn onderhouden. Duitsland is een strategische partner voor de VS in Europa”
Tentoonstelling over 1989 voor de scheepswerf in Gdansk, juni 2009
In 1989 was de terugkeer naar het Westen de topprioriteit van het buitenlandse beleid van de eerste niet-communistische regering van Polen onder leiding van Tadeusz Mazowiecki (lees deel I).
Daarvoor was het voor Polen nodig het einde maken aan afhankelijkheidsrelatie met de Sovjet Unie en de relaties met de buren te normaliseren.
Vooral de relaties met de Bondsrepubliek waren cruciaal. Polen besefte dat ‘de weg naar het Westen via Duitsland lag’. Dat bod de beste garantie voor de veiligheid van Polen in de periode na de Koude Oorlog periode. Sinds het najaar 1989 streefde Polen naar een nauw bondgenootschap met Duitsland. Dat vormde een van spierpunten van de regering Mazowiecki.
Het toeval van de geschiedenis wil dat bondskanselier Helmut Kohl juist op het moment dat de muur viel, in de nacht van 9 op 10 november, een politiek gevoelig bezoek aan Warschau bracht. De val van de muur betekende uiteindelijk het einde van de naoorlogse deling van Europa. “Zonder hereniging van Duitsland en het verkrijgen van onafhankelijkheid van de ex-Sovjetblok landen zou de eenwording van Europa niet mogelijk zijn”, vertelt prof. Krzysztof Skubiszewski, de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken van Polen. “In dit proces heeft Polen een belangrijke bijdrage geleverd: het emancipatieproces is in Polen begonnen”. Maar hij herinnert zich wel dat de hereniging van Duitsland niet voor iedereen vanzelfsprekend was.
Kohl reageerde in november 1989 snel met een tienpuntenplan om de DRR en de Bondsrepubliek nog in 1990 te laten fuseren. Dat plan bracht een schok teweeg. De Westerse bondgenoten waren bang voor een Alleingang van Duitsland. Thatcher wilde dat de status quo handhaven. In Nederland had premier Lubbers ook zijn twijfels. Hij vroeg zich af of Nederland Duitse hereniging volmondig moest steunen en tegen welke prijs (zie ‘In Europa’ van Geert Mak, p. 986). Daarbij maakte hij zich zorgen over het definitieve karakter van de Oder-Neissegrens met Polen. Hij was bang voor een grenscorrectie naar het oosten door 'Heimatvertriebenen’.
Op zich steunde Poolse regering de hereniging van Duitsland. “Voor mij was het zonneklaar dat de tweedeling van Duitsland kunstmatig was en het resultante van de Koude Oorlog”, stelt Skubiszewski.
Wel was Polen verbijsterd dat in het tienpuntenplan met geen woord over de Duits-Poolse grens werd gerept. Al in juli 1989 had Bronislaw Geremek, de leider van de Solidarnosc in het parlement, met kanselier Kohl gesproken over de grens tussen Polen en Duitsland. Kohl erkende toen het definitieve karakter van de grenslijn die in Postdam in 1945 was getrokken, maar wilde dat niet publiek maken. “Kohl was zelfs bereid om zijn uitsprak tegenover Geremek in het openbaar te ontkennen”, vertelt Skubiszewski. De oud-minister heeft de beweegredenen van Kohl, om zich te verzetten tegen een snelle regeling van de grenskwestie, nooit goed begrepen.
Uiteindelijk moest Polen zelf gaan lobbyen. Tijdens de 'twee-plus-vier’ onderhandelingen in Ottawa in februari 1990 (over de externe aspecten van de Duitse eenwording) ging Skubiszewski langs alle zes ministers met de boodschap: “Polen steunt de Duitse hereniging maar wil geen twijfel over de loop van de onderlinge grens laten bestaan. Er moet een eind komen aan de situatie dat de Sovjet Unie voor onze westgrens garandeert”. Zijn lobby was succesvol; Polen werd tot deze gesprekken toegelaten.
Skubiszewski met de huidige premier van Polen, Donald Tusk op 4 juni 2009 in Gdansk fot. M. Bos-Karczewska
De val van de muur en de ontbinding van de DDR hadden de Sovjet Unie verzwakt. Dat was in het Poolse belang om zich van de Sovjet juk los te rukken. Maar voor Kohl lag de zaak anders. De sleutel tot de hereniging van Duitsland lag in Moskou. In de winter 1989/90 vreesde Skubiszewski dat een prijs zou worden gevraagd voor het verlies van de DDR en de goedkeuring van hereniging van Duitsland, namelijk de restauratie van de Sovjet-invloed in Midden en Oost-Europa. „Het Westen toonde de hele tijd begrip voor de Sovjet belangen. Moskou was bereid Tsjecho-Slowakije en Hongarije af te schrijven, maar voor Polen met haar strategische ligging tussen Duitsland en de Sovjet-Unie lag het anders, met name bij de Sovjet leger”. Gelukkig ontdekte Skubiszewski dat de president George Bush twee doelen nastreefde: hereniging van Duitsland en de emancipatie van de landen van de ex-Sovjetblok.
In januari 1990 lanceerde minister Skubiszewski het concept van ‘Duits-Poolse waarden gemeenschap’, om de banden tussen Polen en Duitsland aan te halen. Beide landen tekenden in juni 1991 een verdrag over goed nabuurschap en samenwerking. Stap voor stap werd Duitsland advocaat van de toetreding van Polen tot de EU. Dat diende ook een Duits belang, Kohl moest de buitenwereld overtuigen dat een verenigd Duitsland geen bedreiging zou vormen en dat het land zich voor de eenwording van Europa zou inzetten.
Pools-Duitse betrekkingen blijven cruciaal voor Polen. Ook tegenover de VS. “Als Polen goede betrekking met de VS wil onderhouden, dan moet het goede banden met Berlijn onderhouden. Duitsland is een strategische partner voor de VS in Europa”, aldus Skubiszewski.
Prof. Krzysztof Skubiszewski (1926) is de architect van het buitenlands beleid van Polen na 1989. Hij woont en werkt (als de voorzitter van het Iran-US Claims Tribunal) sinds 1994 in Den Haag.
- LEES: deel I van de herinneringen van de Poolse minister van Buitenlandse Zaken prof. Krzysztof Skubiszewski : De val van het communisme -11.09.2009
auteur: Malgorzata Bos-Karczewska – hoofdredacteur van Polonia.NL van de Poolse gemeenschap in Nederland
Bron: oktober/novembernummer van het Nieuwsbrief van Europese Beweging Nederland, pubicatiedatum: 28.10.2009
