Kalendarium przyjaźni polsko-holenderskiej mieszkańców Driel i wydarzeń związanych z przywróceniem przez Holendrów chwały generałowi i jego Brygadzie – poprzez wręczenie 31 maja 2006 r. najwyższych odznaczeń wojskowych: Brygadzie – Orderu Wojskowego Wilhelma i pośmiertnie generałowi Sosabowskiemu – medalu Brązowego Lwa
21-26 września 1944: w ramach operacji „Market Garden” w walkach pod Arnhem, w Driel i Oosterbeek, bierze udział 1 SBS – 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa pod dowództwem gen. St. Sosabowskiego.
1945: z inicjatywy pani Cory Baltussen powstaje Fundacja Driel-Polska. Fundacja ta corocznie organizuje rocznicowe obchody upamiętniające udział polskich żołnierzy w operacji „Market Garden”. W 1. rocznicę bitwy pod Arnhem fundacja wznosi w Driel skromny pomnik z dedykacją po polsku: „Boże błogosław Polsce”.
1947: w rewanżu żołnierze 1 SBS z własnych składek tworzą fundusz na odbudowę w Driel szkoły, zniszczonej podczas walk w 1944 r. Szkoła nosi imię św. St. Kostki.
1946: królowa Wilhelmina (babka obecnej królowej Holandii Beatrix) wyraża zgodę na propozycję rządu Holandii dotyczącą odznaczenia 10 żołnierzy z 1 SBS za waleczność w bitwie pod Arnhem. Z nie znanych przyczyn decyzja Królowej nie zostaje wykonana. (Fakt ten ujawnia dopiero w 2004 r. dziennikarz Geertjan Lassche w swoim filmie, publikując odnaleziony przez niego w archiwach Ministerstwa Obrony list królowej Wilhelminy z 1946 r.)
Lipiec 1951: rząd Holandii podejmuje decyzję o nieprzyznawaniu po 1 lipca 1952 r. odznaczeń za zasługi dokonane w II wojnie światowej.
18 września 1954: z okazji 10. rocznicy bitwy pod Arnhem generał Sosabowski otrzymuje tytuł honorowego obywatela gminy Heteren (do której należy Driel).
12 września 1959: mieszkańcy Driel przekazują podarunek – sztandar dla Związku Polskich Spadochroniarzy.
16 września 1961: w obecności generała Sosabowskiego w Driel odbywa się uroczystość odsłonięcia nowego pomnika „Surge Polonia” (Powstań Polsko) upamiętniającego udział polskich żołnierzy w bitwie pod Arnhem. Pomnik powstał z inicjatywy Fundacji Driel-Polska i został sfinansowany z datków mieszkańców Driel.
23 kwietnia 1963: jeden z placów w Driel otrzymuje nazwę Sosabowskiplein.
25 września 1967: w Londynie umiera generał St. Sosabowski. 14 października 1967 jego prochy zostają złożone na cmentarzu wojskowym na Powązkach w Warszawie.
Lato 1991: plac z pomnikiem „Surge Polonia” w Driel otrzymuje nową nazwę: Polenplein.
Wrzesień 1999: 55. rocznica bitwy pod Arnhem, radio holenderskie emituje reportaż studenta dziennikarstwa Geertjana Lassche poświęcony mało znanej karcie historii z bitwy pod Arnhem – polskiej brygadzie gen. Sosabowskiego. Dziennikarz dociera do naocznych świadków – Cory Baltussen i żołnierza 1 SBS, pana Władysława Koroba. Ich relacje zaintrygowały młodego dziennikarza, który zaczął się losem 1 SBS szerzej interesować. W Holandii, poza regionem Arnhem mało kto wiedział o udziale Polaków w operacji „Market Garden”.
Styczeń 2004: Dziennikarz Lassche rozpoczyna pracę nad filmem dokumentalnym o polskich zapomnianych bohaterach spod Arnhem. W przygotowaniu merytorycznym pomaga mu wiele osób i ekspertów m.in. Eric van Tilbeurgh z Fundacji Wojtek, Arno Baltussen z Fundacji Driel-Polska i pan Krzysztof Barbarski z muzeum Sikorskiego w Londynie.
14 września 2004: Na trzy dni przed obchodami 60. rocznicy bitwy pod Arnhem telewizja holenderska emituje film dokumentalny Geertjana Lassche pt. God Bless Montgomery – Zapomniani polscy bohaterowie w bitwie pod Arnhem. Film szokuje Holandię: pokazuje losy 1 SBS i jej generała, którego obarczono winą za fiasko, co więcej polscy żołnierze nigdy nie zostali przez Holandię uhonorowani za swoje męstwo w walkach pod Arnhem. Ich towarzysze broni z Brytyjskiej 1. Dywizji Powietrznej czy z 82. Amerykańskiej Dywizji Powietrznodesantowej otrzymali holenderskie odznaczenia za operację „Market Garden”. W filmie z apelem o przywrócenie chwały generałowi występują Cora Baltussen oraz książę Bernhard, ojciec Królowej Holandii Beatrix. Ten ostatni nazywa to „wielkim zaniedbaniem”. Koronnym dokumentem w filmie jest list królowej Wilhelminy z 1946 r. Minister obrony Henk Kamp odmawia jednak przyznania Polakom odznaczeń wojskowych, powołując się na decyzję z 1951 r.
16 i 21 września 2004: interpelacja posłów Hansa van Baalena (VVD) i Fransa Timmermansa (PvdA) pod adresem ministra obrony Henka Kampa ws. filmu Geertjana Lassche m.in. postulująca przyznanie odznaczeń przez rząd Holandii.
16 listopada 2004: minister obrony Kamp odmawia ponownie przyznania odznaczeń, powołując się na decyzję z 1951 r.
25 listopada 2004: Posłowie Van Baalen i Timmermans składają wniosek poselski z prośbą do rządu Holandii o wszczęcie badania przez kapitułę Orderu Wojskowego Wilhelma, które ma wykazać, czy generała Sosabowskiego można pośmiertnie uhonorować; zobacz wniosek Timmermansa i Van Baalena z dnia 25-11-2004 .
1 grudnia 2004: umiera książę Bernhard, jego apel z filmu Geertjana Lassche staje się „ostatnim życzeniem” księcia.
7 grudnia 2004: druga izba parlamentu w Hadze przyjmuje jednogłośnie wniosek posłów Van Baalena i Timmermansa (ten ostatni jest obecnie ministrem ds. europejskich)
9 grudnia 2004: minister Kamp zwraca się do kapituły o wydanie opinii ws. odznaczeń dla Polskiej Brygady i ich dowódcy.
Listopad 2005: kapituła wydaje opinię. Minister Kamp postanawia przyznać Brygadzie – Order Wojskowy Wilhelma i pośmiertnie generałowi Sosabowskiemu – medal Brązowego Lwa. Decyzja rządu z 1951 r. nie jest prawomocna, ponieważ chodzi o niewykonaną decyzję z 1946 r. 9 grudnia 2005: decyzja ministra zostaje upubliczniona. Czytaj więcej
31 maja 2006: na dziedzińcu Binnenhof w Hadze trwa wielka ceremonia wręczenia najwyższych odznaczeń wojskowych Holandii przez jej Królewską Mość Królową Beatrix. Transmisja na żywo w telewizji publicznej. Po 60 latach Holandia spłaca dług wdzięczności wobec polskich wyzwolicieli spod Arnhem. (Czytaj więcej i m.in. przemówienie Królowej).
W tej uroczystości Polskę reprezentuje podsekretarz stanu w MON, a gospodarzy: głowa państwa – Królowa Holandii, premier Balkenende, minister spraw zagranicznych i minister obrony.
• „To ważny dzień w historii Wojska Polskiego”- gen. St. Koziej podsekretarz stanu w MON, który stał na czele polskiej delegacji. Czytaj więcej
16 września 2006: brytyjscy weterani stawiają w Driel pomnik generałowi Sosabowskiemu.
„62 lata temu nasz generał Browning bezpodstawnie zdymisjonował gen. Sosabowskiego. Przez lata chcieliśmy to naprawić. Nasz rząd na to się nie zdobył. Dlatego sami postawiliśmy mu pomnik. Jest to gest płynący z głębi naszych serc, rząd patrzy zaś przez pryzmat wydatków” – powiedział Tony Hibbert, szef sztabu Brytyjskiego Korpusu Powietrznodesantowego.
W Driel Sir Brian Urquhart (oficer wywiadu gen. Browninga) powiedział: „Potwierdza to, że pomimo bolesnego i bezpodstawnego oszczerstwa, które zniszczyło jego karierę, generał Sosabowski był, jest i na zawsze pozostanie dla nas wielkim bojownikiem o wolność, wspaniałym dowódcą i wielkim bohaterem”. Czytaj więcej
13 grudnia 2006: posłowie Van Baalen i Timmermans otrzymują polskie odznaczenia państwowe: Krzyż Oficerski Orderu Zasługi RP, postanowienie prezydenta 18 X 2006 (Monitor Polski 2007 – odznaczenia Timmermans i Van Baalen)
30 stycznia 2007: Dziennikarz holenderski Geertjan Lassche otrzymuje Złoty Krzyż Zasługi RP i Brązowy Medal Wojska Polskiego za film dokumentalny „Zapomniani bohaterowie bitwy pod Arnhem” (czytaj więcej).
18 czerwca 2008: premiera w TV Polonia filmu „Honor Generała” reż. Joanny Pieciukiewicz
18 września 2008: pokaz filmu „Honor generała” na 64. obchodach w Driel
19 września 2009: premier Donald Tusk i premier Jan Peter Balkenende biorą udział w 65. obchodach bitwy pod Arnhem, w Driel
WAŻNE POSTACIE związane z przywracaniem chwały gen. Sosabowskiemu
CORA BALTUSSEN (1912-2005) – kobieta o wielkim harcie ducha, matka Brygady, orędowniczka sprawy polskich żołnierzy w Holandii
Jako 32-letnia dziewczyna Cora natknęła się na lądujących pod Driel 21 września 1944 r. polskich spadochroniarzy z 1. SBS generała Sosabowskiego. Będąc sanitariuszką Czerwonego Krzyża opiekowała sie polskimi żołnierzami w Driel. Konający w jej ramionach polski żołnierz wypowiedział swe ostatnie słowa: „Bring my love to Poland, bring my love to my country, bring my love to my family, please”. Ostatnie, co dosłyszała to: All men are brothers.
Założycielka w 1945 r. Fundacji Driel-Polska, prezes fundacji do 1990 r. Główna inspiratorka ustanowienia obchodów upamiętniających udział Polskiej Brygady w bitwie pod Arnhem. Przez całe życie Cora wykazała się wielką lojalnością wobec jej Polskich Przyjaciół. Niestrudzenie walczyła o uznanie ich bohaterskich czynów i o rehabilitację generała Sosabowskiego – aż do chwili śmierci. Cora Baltussen odeszła na dwa tygodnie przed tym, jak rząd Holandii w grudniu 2005 r. podjął decyzję o rehabilitacji gen. Sosabowskiego. Czytaj
Odznaczona: Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej, Polonia Restituta Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi Rzeczpospolitej Polskiej (dwukrotnie).
KRÓLOWA BEATRIX – W maju 2006 r. królowa Beatrix spełnia życzenia zarówno swojej babki, królowej Wilhelminy, jak i swego ojca, księcia Bernharda, wręczając najwyższe odznaczenia Holandii dla 1 SBS i gen. Sosabowskiego.
• „Ten błąd, popełniony w przeszłości, zostaje teraz naprawiony przez rząd Holandii.”
• „Decyzja ta jest wyrazem uznania dla polskich bojowników, którzy walczyli o wyzwolenie Holandii oraz dla ich wyjątkowej dzielności, którą się odznaczyli. Oddajemy hołd w szczególności również tym, którzy walkę tę przypłacili życiem” – z przemówienia Królowej Beatrix 31 maja 2006 r. (czytaj m.in. przemówienie Królowej).
GEERTJAN LASSCHE – dziennikarz holenderskiej telewizji publicznej, autor filmu „God Bless Montgomery – Zapomniani Polacy w bitwie pod Arnhem” (2004)
Film ten nadany 14.09.2004 rozpętał burzę w przeddzień obchodów 60. rocznicy bitwy pod Arnhem. To w nim książę Bernhard (ojciec Królowej Beatrix) apelował o rehabilitację i przyznanie holenderskich odznaczeń dla 1 SBS i jej dowódcy gen. Sosabowskiego. Nazwał to „wielką niedbałością” ze strony władz Holandii.
W styczniu 2005 r. 28-letni Geertjan Lassche otrzymuje Tytuł Przyjaciela Polonii Holenderskiej roku 2004 jako wyraz uznania za film o przełomowym znaczeniu w sprawie przywracania chwały generałowi. Wyróżnienia te przyznaje od 2001 r. Fundacja STEP – Stowarzyszenie Ekspertów Polskich w Holandii. (STEP prowadzi portal www.polonia.nl)
W styczniu 2007 r. w Hadze Lassche otrzymuje Złoty Krzyż Zasługi RP i Brązowy Medal Wojska Polskiego za film dokumentalny „Zapomniani bohaterowie bitwy pod Arnhem”.
• „Cora jest duszą tej opowieści. Gdyby nie przekazała tej historii, Polacy pod Arnhem zostaliby zapomniani”- z przemówienia Lassche z okazji przyznania mu polskich odznaczeń w 2007 r.
ERIK VAN TILBEURGH – znawca pasjonujący się historią 1 SBS i jej dowódcą, gen. Sosabowskim
Historią 1 SBS zaczął się interesować, kiedy był nastolatkiem. Dziesiątki tysięcy zdjęć i dokumentów w jego kolekcji to prawdziwa skarbnica wiedzy o Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. Oddał się nie tylko pasji, lecz także swoje życie podporządkował ocaleniu od zapomnienia historii polskich żołnierzy.
• „Moja dusza należy do Polski” – mówi Van Tilbeurgh
W filmie Lassche wykorzystano zdjęcia i dokumenty z jego kolekcji. Van Tilbeurgh umożliwił ujawnienie historycznego dokumentu – listu królowej Wilhelminy z 1946 r. do rządu Holandii z prośbą o odznaczenie 1SBS.
19 września 2008, podczas holenderskiej premiery filmu “Honor Generała” w Hadze, van Tilbeurgh został uhonorowany Tytułem Przyjaciela Polonii roku 2008 za szczególny wkład w przywracanie chwały generałowi St. Sosabowskiemu w Holandii. Van Tilbeurgh dedykuje dyplom iCorze Baltussen.
ARNO BALTUSSEN – bratanek Cory Baltussen, prezes Fundacji Driel-Polska od 1991 r.
W 1994 r. otrzymuje Krzyż Oficerski Orderu Zasługi RP, w 2007 r. – królewskie odznaczenie Krzyż Oficerski Orderu Oranje-Nassau – za kultywowanie pamięci o polskich żołnierzach walczących w operacji Market Garden (www.driel-polen.nl)
JOANNA PIECIUKIEWICZ – dziennikarz TVP Szczecin, autorka filmu „Honor Generała” (TVPolonia 2007)
Postać generała Stanisława Sosabowskiego jest bliższa Holendrom niż młodym Polakom. To Holendrzy przywrócili jemu i jego brygadzie honor. Ale wydarzyło się to dopiero u progu XXI wieku. Jakich działań było trzeba, by generałowi pośmiertnie przyznać holenderski medal Brązowego Lwa, a królowa Beatrix odznaczyła najwyższym holenderskim odznaczeniem wojennym – Orderem Wojskowym Wilhelma sztandar jego brygady? O tym opowiada film „Honor generała”.
Film objęty patronatem medialnym przez Polonia.NL.
18 czerwca 2008 – premiera w TVPolonia filmu „Honor Generała”
19 września 2008 – holenderska premiera filmu w Hadze
20 września 2008 – specjalny pokaz w Driel z okazji 64. obchodów – olbrzymie zainteresowanie Holendrów filmem – społeczność Driel uhonorowała reżyserkę medalem Przyjaciel Driel
12 listopada 2008 – amerykańska premiera filmu w Chicago na 20. FFP w Ameryce
• „ Ta historia udowadnia, że istnieje na świecie coś, w co często wątpimy: sprawiedliwość” – Pieciukiewicz
• „Holendrzy przez wiele lat starali się oto, abyśmy dziś mogli być dumni z naszej historii”- Pieciukiewicz w wywiadzie dla Polonia.NL (Czytaj wywiad )
Nagrody
„Honor generała” zdobył nagrody publiczności w Chicago na 20. FFPP w Ameryce i na festiwalu NURT 2008, Grand Prix na 24. Międzynarodowym Katolickim Festiwalu Filmów i Multimediów „Niepokalanów 2009” oraz „Kryształ TVP Polonia” (2009).
Film otrzymał honorowe wyróżnienie jury festiwalu NURT 2008 za „interesujące pokazanie młodych Holendrów bezinteresownie poszukujących prawdy historycznej o polskim bohaterze II wojny światowej”.
autor tekstu: Małgorzata Bos-Karczewska – red. naczelna portalu Polonia.NL
Opublikowane w portalu Polonia.NL18.09.2009, aktualizacja 15.01.2016
