DE VAL VAN HET COMMUNISME IN POLEN
Herinneringen van de Poolse minister van Buitenlandse Zaken prof. Krzysztof Skubiszewski (deel I)
Twintig jaar geleden, op 12 september 1989, kreeg Polen de eerste regering onder leiding van een niet-communistische premier, de regering Mazowiecki. Hiermee werd het einde van het communisme in Polen ingeluid. Dat acht weken later de Berlijnse muur zou vallen en vervolgens het Oostblok zou instorten inclusief de Sovjet Unie was toen nog totaal ondenkbaar. In september 1989 stond Polen alleen.
Een van de uitdagingen was om een einde te maken aan de afhankelijkheid van de Sovjet-Unie en een eigen buitenlands beleid te gaan voeren. ‘Onder de communisten voerde Polen geen buitenlands beleid, maar de administratie van buitenlandse aangelegenheden’ – stelt Krzysztof Skubiszewski, tussen 1989 en 1993 de minister van Buitenlandse Zaken, zowel in de regering Mazowiecki als in de drie opvolgende regeringen.
‘In het begin was ik bang dat ze ons zouden komen halen en dat het Poolse experiment tot een einde zou komen’ – vertelt Skubiszewski. De regering liep op eieren. ‘Belangrijk was dat de toenmalige president van Polen, Generaal Jaruzelski, de regering-Mazowiecki beschermde tegen de aanhangers van Moskou binnen het Poolse leger en de veiligheidsorganen’.
‘We moesten voorzichtig handelen in de relaties met Moskou. Het was onmogelijk onmiddellijk uit het Warschau Pact te stappen. Anders zou het eindigen als in Hongarije in 1956’. Skubiszewski noemt het de grote verdienste van Michail Gorbatjsov dat het Warschau pact in 1989 in Polen niet militair intervenieerde, ondanks aandringen van Honecker en Ceaucescu.
Al op 19 september 1989 ondertekende Skubiszewski een verdrag over handel en samenwerking met de EEG (het was uitonderhandeld door zijn communistische voorganger). Brussel maakte een gebaar: de ceremonie vond plaats in Warschau met Frans Andriessen, vice-voorzitter van de Europese Commissie en Roland Dumas, de Franse minister van Buitenlandse Zaken namens het EG-voorzitterschap.
Een van de hoofddoelstellingen van de kersverse minister was het bouwen van bruggen naar het Westen en het creëren van perspectief voor de toetreding tot de EG. Maar het NAVO-lidmaatschap kon niet aan de orde gesteld worden zolang de Sovjet-Unie en het Warschau-pact nog bestonden. Skubiszewski wilde eerst de Sovjet-Unie ervan overtuigen dat het Warschau-pact een dode organisatie was. Het Westen liep hier overigens niet warm voor omdat, dat het de ontwapeningsbesprekingen zou bemoeilijken. ‘Zolang Gorbatsjov aan de macht was, was de uitbreiding van de NAVO naar het oosten onbespreekbaar’, aldus Skubiszewski.
De topprioriteit van het nieuwe Polen was de normalisering van betrekkingen met West-Duitsland. Al op 9 november kwam bondskanselier Helmut Kohl naar Polen, om daarna snel terug te keren vanwege de val van de Muur. Mazowiecki en zijn minister waren grote voorstanders van de verzoening. ‘In Polen bestond veel weerstand en wantrouwen jegens Duitsland. De anti-West Duitse propaganda van de communisten had zijn sporen nagelaten. Er leefden nog veel mensen die zich de oorlog en de misdaden van de Duitsers nog herinnerden. En tevens was er de angst dat Duitsers bezittingen zouden claimen in West-Polen.’
Ontmoeting van twee oude bekenden – ministers van Buitenlandse Zaken prof. K. Skubiszewski en Sir Douglas Hurd op de conferentie „Solidarity and the Fall of Communism” op 4 juni 2009 in Gdansk (Polen)
Zijn werk als minister van Buitenlandse Zaken begon Skubiszewski al één dag voor de installatie van de regering-Mazowiecki. Het begon met een telefoontje van Hans-Dietrich Genscher, de Vicekanselier en de Minister van Buitenlandse Zaken van de Bondsrepubliek. Het gesprek ging over een urgente kwestie: het verblijf in Polen van Oostduitsers die niet terug naar de DDR wilden. Met dat eerste gesprek is de vriendschap tussen Skubiszewski en Genscher begonnen.
Prof. Krzysztof Skubiszewski (1926) is de architect van het buitenlands beleid van Polen na 1989. Hij woont en werkt sinds 1993 in Den Haag. Hij is de voorzitter van het Iran-US Claims Tribunal.
- Malgorzata Bos-Karczewska – hoofdredacteur van www.polonia.nl
- Deel II gaat over de betekenis van de val van de Berlijnse Muur en de Pools-Duitse betrekkingen
- De Poolse versie van het interview wordt gepubliceerd op 11 september as. op www.polonia.nl en in de internet editie van ’Gazeta Wyborcza” zie www.wyborcza.pl.
Bron: septembernummer van het Nieuwsbrief van Europese Beweging Nederland, pubicatiedatum: 10.09.2009, update 04.10.2010
Gepubliceerd op Polonia.NL op 11.09.2009
