Most Gdynia przy kanale Axel-Hulst, wybudowany przez saperów 1 Dywizji Pancernej, wrzesień 1994 r.

Mało się o tym w Holandii pisze. Żołnierze generała Maczka jako pierwsi wyzwolili miasta Holenderskiej Flandrii –  18 września 1944 r. Axel i 20 września Terneuzen a następnie połowę tej części Zelandii. W piątek 75. obchody wyzwolenia Axel i odsłonięcie pomnika – inicjatywa Holendra Mario Maasa.

Wojska alianckie wkroczyły do Niderlandów 12 września 1944 r. Pierwszą miejscowością, którą wyzwolili amerykańscy żołnierze, była wioska Mesch w Limburgii, a dwa dni później oswobodzono stolicę tej prowincji – Maastricht.

To, że to żołnierze generała Maczka z 1 Dywizji Pancernej jako pierwsi wyzwolili 18 i 20 września 1944 r. miasta w Holenderskiej Flandrii (południowa części prowincji Zelandia)  – Axel i Terneuzen, ginie w natłoku wydarzeń.

17 września 1944 r. w Holandii rozpoczęła się operacja „Market Garden”. Ta jedna z największych operacji podczas II wojny światowej zawsze pochłania uwagę opinii publicznej.

Bitwa o Axel

W 4 dni po Amerykanach, 16 września 1944 r., do Holandii – od strony południowo-zachodniej – wkroczyli polscy żołnierze z 1 Dywizji Pancernej generała Maczka.

16 września 1944 r. o godz. 8.15 9 Baon Strzelców  był pierwszym oddziałem wojska polskiego, który przekroczył granicę holenderską,

koło Koewacht w południowej Zelandii – pisze we wspomnieniach pułkownik Zdzisław Szydłowski.

Walki o Axel trwały 4 dni. To małe miasteczko leży niedaleko granicy z Belgią, obecnie w gminie Terneuzen.

Most Gdynia w 1944 r. i widok z mostu na kanał i pole bitwy w 2019 r., fot. Polonia.nl. W 1944 r. teren był bez drzew i zbudowań, co utrudniało wykonanie zadania ze względu na ostrzał wroga.

Podczas ostrzału artylerii niemieckiej w czasie budowy mostu saperskiego ( tzw. bailey bridge, od nazwiska projektanta Donalda Bailey’a), który służył przeprawie bojowych wozów pancernych przez kanał Axel-Hulst, zginęło 25 polskich żołnierzy. Polacy nazwali most „Gdynia”.

Walki trwały od 16 do 20 września 1944 r. Polacy walczyli bez wsparcia lotnictwa i artylerii ciężkiej. Bój o Axel był uwieńczony pełnym sukcesem bojowym. 18 września żołnierze generała Maczka wyzwolili Axel a 20 września, po jednym dniu, walki Terneuzen nad Skaldą.

Polacy zmusili niemiecką 712 Dywizję Piechoty do ucieczki wpław przez Skaldę. Zwycięstwo Polaków dało przyczółek i ułatwiło dalsze działania 1 Armii Kanadyjskiej w rejonie ujścia zachodniej odnogi Skaldy.

„Bieg do morza”, rozpoczęty nad Sekwana w dniu 31 sierpnia, został zakończony. Polacy jako pierwsi dotarli do rzeki Skaldy.

Bijąc się za wolność swego kraju, oswobodzili połowę Holenderskiej Flandrii. I o tym warto pamiętać.

Był to początek bitwy o Skaldę.

Czytaj: Zapomniana bitwa o Skaldę. Z udziałem Polaków

75. obchody wyzwolenia Axel – program

Piątek 20 września

Pomnik Polski Krzyż pod Axel, fot. Polonia.nl

Godz. 13.30 – uroczystość upamiętniająca polskich wyzwoliciel Axel, pod Pomnikiem Polski Krzyż (Pools Kruis) przy Hulsterseweg pod Hulst

Składanie wieńców, z odziałem przedstawiciela Ambasady RP Tomasza Moszczyńskiego,  przedstawicieli Wojska Polskiego z siedziby Nato w Brunssum i z Brukseli, lokalnych wladz i uczniów okolicznych szkol.

Napis na pomniku brzmi:

„W tym miejscu dnia 17 września 1944 roku podczas forsowania kanału Axel-Hulst  25 żołnierzy 10 Pułku Dragonów poległo na polu chwały niosąc wolność Holandii w drodze do Polski”

Godz. 15.30 – odsłonięcie pomnika „Most do wolności” przy moście Gdynia (Gdynia Brug), adres: Derde Verkorting/ Hulsterseweg przy Hulst.

Inicjatorem budowy pomnika jest Mario Maas, właściciel prywatnego muzeum Gdynia w Axel. Pomnik sfinansowano ze zbiórki pieniędzy wśród okolicznych mieszkańców i firm.

Kim jest Mario Maas?

Mario Maas przed Muzeum Gdynia, fot.Polonia.nl

Mario Maas z Axel jest mechanikiem samochodowym z zawodu. II wojną światową zaczął się interesować jako 6-latek. Pierwszym eksponatem, w jego obecnie bardzo bogatej kolekcji militariów, były dokumenty z czasów wojny, które otrzymał od swojego dziadka. Potem zaczął zbierać pociski, hełmy.

„O udziale Polaków w wyzwoleniu tej części Holandii niewiele się mówiło, tylko o Amerykanach i Kanadyjczykach, a Axel wyzwolili przecież Polacy” – mówił nam Maas.

Kiedy miał 14 lat, dostał pierwszy polski eksponat – rękawice czołgisty z dywizji Maczka.

W 2012 r. Mario Maas został odznaczony Srebrnym Medalem Wojska Polskiego w uznaniu zasług położonych w dziedzinie popularyzacji dziejów i tradycji Wojska Polskiego na arenie międzynarodowej.

Można śmiało stwierdzić, że gdyby nie Mario Maas, nie byłoby dziś ani obchodów ani muzeum Gdynia.

To dzięki temu Holendrowi pamięć o żołnierzach generała Maczka – wyzwolicieli tej części Zelandii jest wciąż żywa.

Muzeum Gdynia w Axel

Muzeum „Gydnia” zapożyczyło nazwę od mostu saperskiego wybudowanego przez Polaków celem sforsowania kanału. To umożliwiło natarcie na Axel.

Muzeum gromadzi broń i mundury polskich, amerykańskich, niemieckich żołnierzy, żołnierskie akcesoria, dwa amerykańskie jeepy i Dodge, plakaty, ulotki, wszystko to, co jest związane z II wojną światową i także wyzwoleniem Axel przez Polaków.

Kolekcjoner udostępnił swoje zbiory w 2004 r., urządzając muzeum w części swego domu, który jako jedyny okoliczny budynek ocalał od zniszczeń wojennych we wrześniu 1944 r.

Rocznie muzeum odwiedza parę tysięcy osób, także wielu uczniów, w tym z pobliskiej Belgii. Od paru lat muzeum coraz częściej odwiedzają Polacy.

  • Otwarte w okresie maj – wrzesień w każdą pierwszą sobotę miesiąca w godz. 13-17, w  pozostałych miesiącach zwiedzanie mozliwe po telefonicznym lub mailowym umówieniu się, tel: +31 114  650657, mail: gdynia@kpnmail.nl
  • UWAGA! W weekend 20-22 września 2019 muzeum nieczynne.
  • Wstęp wolny, datek mile widziany.

Adres: Oorlogsmuseum Gdynia, Tweede Verkorting 3, 4571 RG Axel www.oorlogsmuseumgdynia.nl