Werken of wegwezen – uitgebreide versie*)

Door Malgorzata Bos-Karczewska

“Wij zoeken werk in Nederland. We kunnen per direct beginnen”. Dit mailtje kwam op 4 april jl. via Polonia.nl  binnen. “Onze financiële situatie is hachelijk, onze schulden groeien. Ons 3 jarig kind kunnen we in Polen geen waardig bestaan garanderen. We zijn eerlijke mensen, bereid tot leren, schuwen hard werken niet, we willen slechts werken en waardig leven. Kunt u ons helpen?”

Dit mailtje raakt de kern: Polen willen werken om een normaal leven op te bouwen, desnoods in een andere EU-lidstaat – Nederland. Het is triest dat ze nu geen toekomst voor zichzelf in Polen zien. Gebrek aan perspectief is een vast motief voor emigratie. Polen kent een lange traditie van emigratie “voor brood en vrijheid”.

Sinds 21 jaar is Polen een vrij land. Als EU-burgers kan men zelfs een beroep doen op het recht van vrij verkeer en verblijf voor de burgers van de Unie en hun familieleden (richtlijn 2004/38). Maar biedt Nederland deze EU-arbeidsmigranten een toekomst? Kunnen Polen hier behalve hard werken ook waardig leven? Dat laatste is voor mij een gewetensvraag. Op grond van mijn ervaringen de laatste jaren voel ik mij genoodzaakt een negatief reisadvies te geven.

Migranten zijn overlevingskunstenaars. De sterksten en de moedigsten redden het. Van de 58 duizend eerste generatie Polen (ingeschreven in de GBA eind 2010) zijn er 20 duizend na 2006 gekomen. Velen zijn tevreden, ze blijven. Niettemin raakt het mij hoe een andere groep Poolse arbeidsmigranten hier wordt behandeld. Ze verrichten het zware fysieke werk, dat Nederlanders niet willen doen.

Ik ben een illusie armer: dat Nederland een open land is en dat Polen hier welkom zijn. Polen worden als goedkope, tijdelijke arbeidskrachten beschouwd die na enige tijd, wanneer ze mondig en duurder worden, maar weer terug moeten. In Nederland ziet men de mens achter arbeidsmigrant niet, hij/ zij is louter een werkpaard dat karige kost en een box in een stal verdient. Een paard heeft een eigenaar; de arbeidsmigrant moet zichzelf redden anders wordt hij gedumpt.

Van deze Polen wordt een enorme flexibiliteit gevraagd. Op een vrije dag kunnen ze om zes uur in de ochtend te horen krijgen: je hebt 10 minuten om iemand te vervangen. Dit op straffe van verlies van het werk. Is er geen werk dan moet men soms dagen en weken wachten, terwijl de kosten van verplicht onderdak, eten en ziektekostenverzekering gewoon doorlopen. Met stukloonconstructies wordt het wettelijk minimumloon ontdoken. Er worden ook boetes opgelegd voor een niet opgeruimde kamer of, 's winters, voor een open raam.

Als een Pool(se) mondig, ziek of zwanger wordt, wordt hij/ zij zonder poespas op straat gezet. Zonder werk, dus dakloos. Een moderne vorm van slavernij, aldus twee Poolse medewerkers van FNV Bondgenoten die veel klachten behandelen.

Doorstromen naar vaste(re) contracten wordt tegengehouden, want de werknemer bouwt dan meer rechten op en wordt duurder. Een hoge omloopsnelheid van Poolse arbeidsmigranten is het recept om een maximaal rendement te halen.

Minister Kamp heeft gisteren een pakket maatregelen aangekondigd om de arbeidsmigratie uit Midden- en Oost-Europa “nu en in de toekomst in goede banen te leiden”. Zal ik weer positieve reisadviezen gaan geven?

Laat ik beginnen met het positieve nieuws. Eindelijk lijkt de overheid bereid om malafide werkgevers, uitzendbureaus en huisjesmelkers eens serieus aan te pakken. Dat is hard nodig, want dit soort lieden is de overheid tot nu meestal te slim af geweest, en eventuele boetes waren een lachertje. En ook zijn er, zoals de minister schrijft, “nog te veel gecertificeerde uitzendbureaus die de fout ingaan.” Dat maakt vertrouwen op zelfregulering tot een hachelijke zaak.

“Arbeidsmigranten hebben recht op goede arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden.” Zo is het maar net! Maar arbeidsmigranten moeten misstanden dan wel gaan melden. Jazeker, maar dan moet eerst duidelijk worden dat klagen helpt om wantoestanden de wereld uit te helpen, en daaraan heeft het de afgelopen jaren jammerlijk ontbroken. Uitgebuite arbeidsmigranten hebben geen vertrouwen in een overheid die hen jarenlang in de steek heeft gelaten. Hoe gaat minister Kamp deze vicieuze cirkel doorbreken en het vertrouwen van Polen in een effectieve en rechtvaardige overheid winnen?

Ik heb er, eerlijk gezegd, een hard hoofd in: 'eerst zien, dan geloven’. Het kabinetsbeleid is vooral ingegeven door de vrees dat al die nu nog hardwerkende Polen in de toekomst massaal een beroep op een werkloosheidsuitkering of de bijstand gaan doen. Eind 2009 ontvingen 690 personen met een nationaliteit van een van de MOE-landen een bijstandsuitkering; en nog eens 1527 uit deze groep (maar dan eind 2010) een WW-uitkering. Dat zijn de feiten.

De vrees voor socialezekerheidstoerisme leidt tot een dubbele boodschap: werken – en dan ook integreren – of wegwezen! Veel uitgebuite en aan de kant gezette Polen keren terug met lichamelijke klachten, soms als invalide. Met als gevolg dat Polen sociale zekerheid moeten betalen voor werknemers die in Nederland arbeidsongeschikt zijn geraakt!

Integreren wordt door minister Kamp vereenzelvigd met het leren van de Nederlandse taal. Dat hij werkgevers gaat aanspreken op hun verantwoordelijkheid, vind ik heel terecht. Maar de hardwerkende Pool die in dit land een waardig bestaan wil opbouwen, heeft van de rijksoverheid weinig steun te verwachten. Gelukkig stellen de Europese Unie en het Europese Verdrag van de Mens grenzen aan de mate waarin Nederland EU-burgers van sociale zekerheid en verblijf kan uitsluiten.

Gelukkig gaat men in Limburg inmiddels uit van een totaal andere filosofie, die mensen  motiveert en inspireert, namelijk: “het welzijn van Poolse migranten staat in dienst van de welvaart van Limburg”. Daartoe wil men een integrale aanpak van werk, wonen, zorg en welzijn van arbeidsmigranten ontwikkelen. In het eigen belang van de regio. De bevolkingskrimp zorgt daar voor een sense of urgency.

Bovendien voelt Limburg als grensregio de concurrentie met Duitsland, dat per 1 mei as. de arbeidsmarkt openstelt. De Duitse economie is booming en heeft een enorme behoefte aan Polen. Duitse bedrijven kijken vooruit en willen zelfs in Polen investeren, door hen op te leiden. Vandaar mijn reisadvies: pak je kansen in Duitsland! Je bent dan ook dichter bij huis.

Drs. Malgorzata Bos-Karczewska – is econoom (UvA, 1987) en voorzitter van Stichting van Poolse Experts in Nederland en hoofdredacteur van Polonia.nl, een website van de Poolse Gemeenschap in Nederland

*) Een kortere versie van dit artikel is als een opinieartikel gepubliceerd in NRC Handelsblad op 15.04.2011

REACTIES: Stuur je reactie naar info@polonia.nl vermeld je naam en voornaam.

Gepubliceerd op Polonia.NL op 17.04.2011
Uitgever: STEP- Stichting van Poolse Experts in Nederland, lees over ons

POWIĄZANE ARTYKUŁYWIĘCEJ OD AUTORA