Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP opublikowało 18 grudnia 2009 r. „Raport o sytuacji Polonii i Polaków za granicą”.
Dlaczego MSZ opracował ten raport?
- Aby w sposób kompleksowy przedstawić polską diasporę w końcu pierwszej dekady XXI wieku.
- Aby wzmocnić kondycję Polonii i Polaków w świecie.
- Aby upodmiotowić Polonię i dać jej szanse wypowiedzenia się o sobie i podkreślenie partnerskich stosunków, jakie powinny łączyć rząd z Polonią.
Skąd to zainteresowanie rządu Polonią?
W sejmowym exposé minister Sikorski podkreślił potrzebę włączenia problematyki relacji z Polonii i Polakami za granicą do priorytetów polskiej polityki zagranicznej. Powołał Departament Współpracy z Polonią oraz MSZ przejął kompetencje koordynacyjne w kształtowaniu polityki polonijnej państwa.
Sedno problemu – o co tu chodzi?
Polityka polonijna nie zmieniała się od 20 lat, sprowadza się do pomocy Polakom na Wschodzie i podtrzymywania kontaktów z tymi na Zachodzie. Obecna polityka nie odpowiada ani rosnącym oczekiwaniom, ani długoterminowej polityce. Trzeba ją przebudować, bo zmieniła się Polonia i świat dookoła.
Jakie główne wnioski zawiera raport z perspektywy Polonii w krajach UE, w tym Holandii? (selekcja Polonia.NL)
1. Priorytetowym kierunkiem polityki polonijnej pozostaje obszar państw powstałych po rozpadzie ZSRR. Ponadto utrzymywanie ścisłej współpracy z Polonią w krajach wysokorozwiniętych , min. UE, ze względu na migrację zarobkową.
2. Koordynacja polonijnej polityki
Potrzeba lepszej koordynacji w kraju oraz powstanie nowego rządowego programu ds. współpracy z Polonią.
3. Potrzeba nowego systemu finansowania polityki polonijnej
Polonia i Polacy za granicą są nadal traktowani bardziej jako cel oświadczenia opieki i pomocy, nie zaś jako podmiot istotny w realizacji polskich interesów na świecie.
> Udzielanie pomocy ośrodkom polonijnym, zwłaszcza na Wschodzie, polega jeszcze w zbyt dużym stopniu na rozdawnictwie dóbr i świadczeń, zamiast stanowią źródło inspiracji i zachętę do podejmowania własnej aktywności.
> Zorganizowana Polonia w Europie Zachodniej korzysta ze wsparcia władz miejscowych oraz innych sponsorów w stopniu niewielkim, oczekiwania natomiast wobec Polski są ogromne i wciąż rosną. Zasadne wydaje się, ze przynajmniej najwazniejsze organizacje polonijne powinny podjąć próbę oparcia aktywności w większym stopniu na źródłach miejscowych.
Niezależnie od tego, celowe jest też opracowanie serii poradników dla Polonii i Polaków za granicą w poszczególnych krajach zawierających kompendium wiedzy o możliwościach i procedurach uzyskiwania wsparcia od władz miejscowych dla projektów istotnych dla środowisk polskich i polonijnych. Szczególne znaczenie ma to w państwach pobytu polskich pracowników migrujących, płacących znaczne podatki.
4. Wsparcie kraju dla Poloniii Polaków za granicą
A. Migracja zarobkowa
W tym kontekście zasadne jest rozważenie m.in. takich działań, jak:
> Utworzenie w wybranych urzędach konsularnych wydzielonych stanowisk konsulów ds. migracji zarobkowej, którzy delegowani przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, stanowiliby wsparcie dla polskich pracowników za granica.
> Opracowanie i kolportaż broszury przeznaczonej dla wyjeżdżających za granicę do pracy obywateli RP, mającej im pomóc w adaptacji do życia i pracy w innym środowisku kulturowym.
> Większe zaangażowanie w finansowanie centrów informacyjno–doradczych świadczących migrantom bardzo istotną pomoc.
> Opracowanie i kolportaż (we współpracy z aktywnymi środowiskami polskimi) broszury dla nowo przybywających Polaków, ukazującej celowość i sposoby organizowania się na danym terenie. Taka akcja informacyjna powinna zostać przeprowadzona przede wszystkim w tych państwach, do których przyjechało wielu Polaków i gdzie poziom ich zorganizowania pozostawia dużo do życzenia (np. Islandia, Irlandia, Dania).
> Podjęcie publicznej i politycznej debaty na temat granic angażowania się państwa polskiego w opiekę nad obywatelami RP przebywającymi za granicą. Oczekiwania społeczne w tym zakresie nieustannie rosną, a możliwości finansowe i organizacyjne służby konsularnej pozostają ograniczone.
B. Przyszłość oświaty polskojęzycznej
Biorąc to pod uwagę, jak też uwzględniając znaczenie tej sfery dla życia polonijnego i pierwsze, bardzo żywiołowe reakcje niektórych środowisk polonijnych na plany MEN, dotyczące reformy systemu oświatowego za granicą, wskazane jest podjęcie pogłębionego dialogu z udziałem wszystkich zainteresowanych co do kierunku i tempa planowanych zmian.
Reforma, choć potrzebna, powinna się dokonywać właśnie poprzez dialog, a także w sposób gwarantujący polskim dzieciom i młodzież stały dostęp do edukacji w języku polskim. Z oczywistych względów reforma musi brać pod uwagę możliwości finansowe Polski, a także zasadne równouprawnienia wszystkich dzieci i młodzieży za granicą, które zainteresowane są nauka języka polskiego.
5. Potrzeba nowej formuły działania środowisk polonijnych
A. Z Raportu wynika jednoznacznie, że poziom aktywności politycznej i obywatelskiego zaangażowania w środowiskach polonijnych i polskich jest – poza nielicznymi wyjątkami – bardzo niski. Przekłada się to bezpośrednio na niemożność umacniania wpływów tych środowisk w świecie a także pozyskiwania materialnego wsparcia od władz miejscowych.
Z tego punktu widzenia zasadne jest konstruowanie przez podmioty krajowe projektów mających m.in. na celu:
– utrwalanie wizerunku mniejszości polskich jako konstruktywnego czynnika stosunków politycznych RP z innymi państwami, a także czynnika wzbogacającego kulturowo społeczeństwa w państwach zamieszkania,
– uznanie integracji Polaków (na poziomie społecznym, kulturowym, językowym i pracowniczym) w państwach ich pobytu za podstawowy warunek działania wobec pracowników migrujących,
– zachęcanie środowisk polonijnych i polskich do aktywnego udziału w procesach politycznych zachodzących w państwach zamieszkania (wybory, partie polityczne, organizacje społeczne); akcja medialna, opracowanie informatora o możliwościach brania udziału w wyborach miejscowych do władz lokalnych i regionalnych oraz do Parlamentu Europejskiego.
B. Wiele organizacji polonijnych przyznaje, że ich działalność nie ma odpowiedniej dynamiki. Brakuje rotacji liderów, formy działania pozostają od dziesięcioleci niezmienione, a ludzie młodzi i osoby osiągające sukcesy poza środowiskiem polonijnym nie włączają się życie zorganizowanej Polonii. Instytucje czy organizacje krajowe mogą być pomocne w rozwiązaniu tych problemów jedynie w niewielkim stopniu. Niezbędna jest pogłębiona refleksja, a przede wszystkim konkretne działania w samych środowiskach polonijnych na rzecz ich szerszego otwarcia, unowocześnienia form aktywności i stania się atrakcyjnym partnerem dla władz miejscowych oraz niezrzeszonej Polonii.
6. System konsultacji i wymiany informacji
Udoskonalenie systemu współpracy oraz wymiany informacji z Krajem, a także placówkami dyplomatycznymi, w tym propozycje:
> Podjęcia dialogu ze środowiskami polonijnymi oraz – w przypadku uzyskania consensusu – realizacja koncepcji powołania polonijnych ciał konsultacyjnych przy placówkach RP. Ich rola: wymiana informacji i uzgadnianie wspólnych projektów. Skład: wybitne osobistości polonijne i przedstawiciele głównych organizacji.
> Utworzenie grupy konsultacyjnej rządowo-polonijnej w relacjach ze środowiskami polonijnymi i polskimi z państw UE, obszaru postsowieckiego i Kanady (na wzór grupy konsultacyjnej w odniesieniu do USA). Prace części rządowej koordynowałby MSZ. Cel: stworzenie stałej płaszczyzny dyskusji i rozwiązywania problemów środowisk polonijnych i polskich na poziomie regionalnym.
Nasza ocena raportu
Raport jest dobrym przyczynkiem do refleksji i debaty nad nową polityką RP wobec Polonii.
Polityka polonijna nie zmieniała się od 20 lat, sprowadza się do pomocy Polakom na Wschodzie i podtrzymywania kontaktów z tymi na Zachodzie. Obecna polityka nie odpowiada ani rosnącym oczekiwaniom, ani długoterminowej polityce. Trzeba ją przebudować, bo zmieniła się Polonia i świat dookoła.
Analiza jest problemów jest trafna a rekomendacje daleko idące. Pytań jest wiele: kto zostanie zaproszony do debaty nad raportem? Co z wnioskami zrobią polscy politycy, a potem urzędnicy? Czy skończy się na gadulstwie, czy dojdzie do istotnej zmiany w podejściu do Polonii?
Miejmy nadzieję, że raport stanie się katalizatorem zmian.
Małgorzata Bos-Karczewska
Redaktor naczelna portalu Polonia.NL
Opublikowane w portalu Polonia.NL 20.01.2010
Wydawca portalu: STEP – Stowarzyszenie Ekspertów Polskich w Holandii. Czytaj o nas
