Od 1989 r. dzień 11 listopada – podobnie jak w okresie międzywojennym – jest polskim świętem narodowym, ustanowionym w 1937 r., prawie 20 lat po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

  • Jaka jest geneza Święta Narodowego Polski?

W historii powszechnej dzień 11 listopada 1918 r. to data zakończenia I Wojny Światowej i np. święto narodowe Belgii. A my Polacy natomiast kojarzymy go w pierwszym rzędzie jako moment odzyskania niepodległości po okresie zaborów.

  • Co się stało w Polsce 11 listopada 1918?

Tego dnia, działając na prośbę Rady Regencyjnej, Józef Piłsudski objął dowództwo nad powstająca armią polską i zaczął realizować plany rządu, który w wydanym 7 listopada 1918 r. Manifeście proklamował utworzenie Ludowej Republiki Polskiej. Państwo Polskie jako twór terytorialno-prawny w dniu 11 listopada 1918 r. jeszcze nie istniało.
Podczas okupacji hitlerowskiej kultywowanie tego dnia były zabronione, podobnie
jak w okresie PRL. Władze komunistyczne ustaliły, że święto państwowe obchodzimy 22 lipca (dzień podpisania Manifestu PKWN).

Narodowe Święto Niepodległości przywrócono dopiero ustawą sejmu w 1989 r. Odtąd obchodzimy je co rok. Główne uroczystości związane z najważniejszym narodowym świętem Polski mają miejsce w Warszawie. Na placu Piłsudskiego, przed Grobem Nieznanego Żołnierza, co roku odbywa się uroczysta zmiana warty, w której uczestniczy Prezydent RP i najwyższe władze państwowe.

  • Odzyskanie niepodległości Polski: 11 listopada 1918

Stwierdzenie, że “Polska odzyskała niepodległość” 11 listopada 1918 r. – choć powszechnie zakorzenione w świadomości Polaków – nie jest bynajmniej stwierdzeniem jakiegoś oczywistego faktu. Tego dnia nie została ogłoszona jakaś uroczysta “proklamacja niepodległości państwa polskiego” (zobacz >> Monitor Polski z 12.11.1918 r.). Państwo Polskie jako twór terytorialno-prawny w dniu 11 listopada 1918 r. jeszcze nie istniało.

  • Wydarzenia przed 11 listopada

Ważne wydarzenia z historii odzyskania niepodległości nastąpiły nieco wcześniej. 28 X 1918 r. polscy posłowie do parlamentu austriackiego w Wiedniu, na czele których stanął Wincenty Witos, zorganizowali Polską Komisję Likwidacyjną. W trzy dni później objęła ona niepodzielną władzę w wolnym od Austriaków Krakowie.

Natomiast w nocy z 6 na 7 listopada 1918 r. w Lublinie powstał Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, w którym stanowisko premiera i ministra spraw zagranicznych objął jeden z najwybitniejszych polityków dwudziestolecia międzywojennego, Ignacy Daszyński. W wydanym 7 listopada 1918 r. Manifeście rząd ten proklamował utworzenie Polskiej Republiki Ludowej i zapowiedział szybkie zwołanie Sejmu Ustawodawczego, a nadto ogłosił projekt szeregu postępowych reform społecznych.

  • Cóż więc takiego wydarzyło się 11 listopada 1918 r., że ustanowienie rocznicy tego dnia jako święta odzyskania niepodległości nie było po prostu wyborem arbitralnym?

Los Królestwa Polskiego
W okresie I wojny światowej ta część dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów, która w 1815 r. stała się ściśle zależnym od Rosji Królestwem Polskim, przeszła pod władanie Niemiec i Austrii. Jednak Niemcy i Austria – zwane państwami centralnymi – I Wojnę Światową przegrały.

Rewolta
W listopadzie 1918 r. w Niemczech zapanował chaos. W Kilonii doszło do buntu, zaś w Berlinie wybuchła prawdziwa rewolucja. Niemieckie dowództwo w Warszawie – podobnie jak w innych miastach – nie otrzymywało żadnych rozkazów. Stacjonujący w przyszłej stolicy Polski niemieccy żołnierze zaczęli tworzyć “Rady” – dokładnie na wzór “Rad Robotniczych i Żołnierskich” w rewolucyjnej Rosji. Dołączyli do nich robotnicy, którzy w analogiczny sposób tworzyli Komitety Robotnicze.

Chaos
Będąca namiastką najwyższej władzy państwowej Rada Regencyjna Królestwa Polskiego (której wcześniejsze działania sprowadzały się głównie do wykonywania poleceń władz okupacyjnych) była wobec zaistniałej sytuacji bezradna. Kraj znalazł się w obliczu oczywistego zagrożenia anarchią.

Piłsudski wkracza do akcji
Wówczas stało się coś, czego nikt wcześniej nie spodziewał się. 10 listopada na dworcu
kolejowym w Warszawie pojawił się zwolniony z twierdzy w Magdeburgu Józef Piłsudski. Był on jedynym człowiekiem, którego reputacja stwarzała nadzieję na opanowanie zaistniałej sytuacji. Jego socjalistyczna przeszłość dawała pewne nadzieje na wpływy wśród lewicowo nastawionych robotników, zaś doświadczenia militarne stwarzały szanse na to, że poradzi on sobie ze stacjonującym w Warszawie niemieckim wojskiem.

11 listopada 1918 r., działając na prośbę Rady Regencyjnej, Józef Piłsudski objął dowództwo nad podporządkowaną jej od października Polską Siłą Wojskową. Objąwszy
stanowisko głównodowodzącego, przyszły Marszałek Polski przystąpił do energicznych działań.

Propozycja nie do odrzucenia
Stacjonującym w Warszawie niemieckim władzom wojskowym Piłsudski zaproponował, by po prostu złożyły broń i wyjechały pierwszym pociągiem, zanim w mieście wybuchną rozruchy. Na zgłoszoną przez Piłsudskiego propozycję Niemcy zgodzili się bez szemrania. Wystarczyło kilka godzin, by Warszawa była wolna. Po trzech dniach w dawnym Królestwie Polskim po wojskach niemieckich nie było śladu. Dopiero pod przywództwem Piłsudskiego zadeklarowana 7 listopada 1918 r. niepodległość Polski zaczęła stawać się faktem.

Uznanie Drugiej Rzeczypospolitej w 1919 r.
Po nieudanej próbie zamachu stanu w styczniu 1919 r. doszło do kompromisu Piłsudskiego z prawicą. 16 I 1919 powstał rząd I. Paderewskiego, zaakceptowany przez prawicę i uznany przez ententę. Wybrany 26 I 1919 Sejm Ustawodawczy 20 II 1919 przyjął tzw. Małą Konstytucję, powierzającą władzę wykonawczą Piłsudskiemu jako Naczelnikowi Państwa.

Państwo polskie obejmowało początkowo Królestwo Polskie i Galicję Zachodnią. Na konferencji pokojowej w Paryżu 1919 interesy Polski, reprezentowane głównie przez R. Dmowskiego i działaczy KNP, stały się przedmiotem konfliktu francusko-brytyjskiego.

Wersalski traktat pokojowy, podpisany 28 VI 1919 przez zwycięskie państwa ententy i pokonane Niemcy (wszedł w życie 10 I 1920), przyznał Polsce: Pomorze Wschodnie bez Gdańska (Wolne Miasto Gdańsk) i Wielkopolskę (wyzwoloną w wyniku powstania), a na Górnym Śląsku oraz Warmii i Mazurach nakazywał plebiscyty — przeprowadzone 1921 i 1920.

Na Górnym Śląsku brutalne postępowanie władz niemieckich doprowadziło VIII 1919 i VIII 1920 do powstań śląskich, granica została ustalona ostatecznie w wyniku III powstania śląskiego (V 1921), które wybuchło po niekorzystnym dla Polaków plebiscycie na Górnym Śląsku. Polska uzyskała 29% obszaru plebiscytowego (2/3 potencjału przemysłowego Górnego Śląska i 46% ludności). Granica na Śląsku Cieszyńskim została ustalona przez ententę VII 1920 na konferencji w Spa, zgodnie z sugestiami czeskimi przez włączenie 2 polskich powiatów do państwa czeskiego.

Na wschodzie początkowo próbowano realizować federacyjną koncepcję Piłsudskiego, zakładającą niepodległość Litwy, Ukrainy i Białorusi jako antyrosyjskiego przedmurza Polski, czemu sprzeciwiała się endecja dążąc do utworzenia jednolitego etnicznie państwa narodowego.

Ostatecznie granica została ukształtowana na skutek wojny polsko-ukraińskiej 1918–19 i wojny polsko-bolszewickiej 1919–21 (zobacz >> Bitwa warszawska 12-25.08.1920 – nazywana też „Cudem nad Wisłą”) zakończonej traktatem ryskim, łamiącym ustalenia Rady Ambasadorów w sprawie linii Curzona. XI 1920 utworzono na Wileńszczyźnie Republikę Litwy Środkowej, 1922 włączoną (po referendum) Wileńszczyznę w granice państwa polskiego. 17 III 1921 sejm uchwalił konstytucję zwaną marcową.

II Rzeczpospolita była państwem wielonarodowym (Polacy stanowili 65% ludności) i wielowyznaniowym (rzymskokatolicy 62%), o rolniczo-przemysłowym charakterze (64% zatrudnionych w rolnictwie).

Źródło: www.polska.pl i encyklopedia PWN

Zobacz: Akt przekazania władzy przez Radę Regencyjną na rzecz Naczelnego Dowódcy Józefa Piłsudskiego w dniu 14 XI 1918 roku

Opublikowane w portalu Polonia.NL 10.11.2009