“Polen is een natie met een rijke cultuur, maar dat beseffen wij niet”
Małgorzata Evertse-Smółka in gesprek met Anna Maria Jopek
AMJ in Nederland in 2008
Klik op de foto om te vergroten
De Poolse zangares Anna Maria Jopek debuteerde in 2008 in Nederland. Ze trad twee keer eerder op, samen met haar band: Marek Napiórkowski – gitaar, Robert Kubiszyn – basgitaar/ cello, Paweł Dobrowolski – drums, Andrzej Roman – geluidstechnicus en Joanna Drozda – manager.
Op 22 juni 2008 was ze te horen op een van de hoofdpodiums van het IJazz festival in Amsterdam. Op 24 juni gaf zij een concert in het Zaantheater. Dit theater in Zaandam heeft haar uitgenodigd voor een tweede concert, op 7 december 2008.
In juni 2008 had ik een interview met AMJ in het programma Vrije Geluiden gezien. Toen heeft ze prachtig over de Poolse taal gesproken. Voor haar is het de mooiste taal ter wereld. Zij is gefascineerd door het buigen van de klanken van de taal vanuit haar eigen behoeften als musicus.
Zo zie ik plotseling een bekende Poolse zangeres op de Nederlandse televisie die vol enthousiasme spreekt over de Poolse taal. Intrigerend. Ik ben benieuwd naar het verhaal dat daarachter steekt.
Het gesprek
Wij hebben een afspraak in het centrum van Amsterdam. In het café van de Bijenkorf hebben wij koffie besteld. Voordat ik het wist, heeft Anna al haar favoriete Nederlandse lekkernij gekocht: stroopwafels!
Na het interview op de Nederlandse televisie heb ik naar je oudere cd’s geluisterd, opnieuw, als logopediste. Ik was verbaasd hoe goed je elke klank, elke geluid en elk woord kunt uitspreken. Heb je je daarop toegelegd, of is dat een natuurlijk talent?
AMJ: Ik ben verliefd op de Poolse taal. Echt waar, ik vind het fascinerend. Ik moet over de ligging van ons land denken, en over hoe emotioneel wij zijn. Wij hangen ergens tussen de harde klanken van het Duits en de zachte, brede klanken van het Russisch in. In onze taal hebben wij veel volle, Slavische klanken, maar ook veel harde klanken. Dat zie je niet vaak, een woord met harde, schelle en tegelijk zachte, open, gladde klanken. In één Pools woord kan veel gebeuren.
Al jarenlang ben ik door de Portugese taal gefascineerd, maar die is zachter. Het is makkelijker te voorspellen hoe een woord dat eraan komt gaat klinken. Wij Polen vinden dat vanzelfsprekend, wij denken daar niet over na, maar er zijn zoveel verschillende klanken in onze taal. Als je naar de taal met het oor van de musicus luistert, als je gevoelig bent voor de kleur van de klank, dan heb je veel plezier met Poolse taal.
Voor mij is het ook een taal met een zeker ‘comfort’. Het heeft mijn karakter gevormd. Waarom? Misschien zou mijn stem in een andere taal te zoet zijn. De schelle, harde klanken geven mijn stem een extra dimensie. Dit is een goede combinatie. God heeft zich niet vergist, ik ben blij dat ik in Polen ben geboren. Voor mij dit is de mooiste taal.
Is dit de reden, dat je altijd in het Pools zingt? Je reist veel, je geeft concerten in verschillende landen, maar je zingt consequent in het Pools. Is dit vanwege je levensfilosofie of vooral uit gemak?
AMJ: Een goede vraag. Soms zing ik een stukje in het Engels. Dat is dan een gebaar in de richting van het publiek, maar dan heb ik altijd het gevoel dat ik ze van iets beroof. Eigenlijk is dat dus geen echt gebaar. Ik heb hier gemengde gevoelens over, zelfs als het gaat om twee of drie liedjes in een programma. Ik zing steeds meer, en steeds verder van huis, en niemand klaagt over de Poolse taal.
Ik had nooit behoefte om in het Engels te zingen. Als daar behoefte aan is, dan zal ik meer Engels moeten studeren en een weg in die taal moeten ontdekken. Maar vanaf het begin heb ik de indruk gehad dat het hier niet om de taal gaat. Dit gaat om de muziek, de energie die uit je hart vloeit. Het gaat om emoties. En dat vind ik belangrijker dan de taal, dan de betekenis van de woorden. Communicatie via emoties is soms meer suggestief. Een luisteraar heeft dan meer ruimte voor eigen interpretatie en fantasie over de muziek.
Muziek is abstract. Omdat overal ter wereld mensen zingen in hun eigen taal, was ik niet bang voor dit experiment. Dit is de tijd van het ontdekken van andere culturen en talen, hun klanken en emoties. Cesaria Evoria zingt in Creools, Richard Bona in Douala, en Zuccero in Italiaans. Dan denk ik dat het jammer is dat tot nu toe niemand consequent in het Pools heeft kunnen zingen en een wereldcarrière heeft kunnen maken. Czesław Niemen is mijn voorbeeld. Hij verdiende het zeker om wereldberoemd te worden. Hij leefde echter in de verkeerde tijd. Het was een ongunstige tijd, een tijd die voor ons allemaal dramatisch was.
Vergeet niet dat ik de dochter van Stanisław Jopek ben. Allebei mijn ouders werkten en zongen in Mazowsze (een ook in het buitenland bekende volksdansgroep). Zij zongen Poolse volksliederen in de hele wereld, in het Pools. Ik wist dus dat het kan! Ik ga niet in de Krakause klederdracht optreden, hoe mooi ik die ook vind, maar ik weet dat het kan.
Polen is een natie met een heel rijke cultuur, maar dat beseffen wij niet. Maar waarom weten wij dat niet? Wij denken dat niemand dat kan waarderen, dat niemand de moeite neemt om ons te leren kennen. De wereld is sowieso lui geworden. Maar wij moeten van ons laten horen, wij moeten een poging doen.
Veel Nederlanders willen graag Polen bezoeken. Wat zou jij ze in Polen aanbevelen?
AMJ: Ik ben een stadsmeisje, een verwend kind van de stad. Ik houd van Wrocław en Krakau. Krakau is misschien fascinerender en ligt dicht bij Wieliczka en Zakopane. Kazimierz is heel sfeervol. Maar Amsterdam is zo mooi dat het moeilijk wordt om Nederlanders te imponeren met Poolse steden.
Polen is groot en heeft een schitterende natuur. Op sommige plekken in Mazurië, Bieszczady of Kasjoebië kun je helemaal verdwalen in de natuur. Je zou een tocht in het hooggebergte van de Tatra kunnen beginnen en dan via Zakopane, een stad die doet denken aan de twintiger jaren, door het hele land tot aan de prachtige Oostzee kunnen gaan. Schitterend!
En dan de steden. Veel Poolse steden zijn vernietigd tijdens de oorlog. Sommige zijn totaal kapotgemaakt. Dit was de prijs voor onze eer. Tot op de dag van vandaag zijn wij er trots op, dat wij toen weerstand hebben geboden, dat wij geen compromissen hebben gesloten. Het was mooi en bijzonder, maar als ik Parijs of Praag zie, dan kan ik wel huilen … In de geschiedenis heeft Polen altijd een buitengewoon hoge prijs betaald.
Je hebt niet veel van Nederland gezien – alleen Amsterdam, een beetje Rotterdam. Wat vond je de moeite waard in Nederland, behalve stroopwafels dan?
AMJ: Ik hou van Amsterdam, het is een sfeervolle stad! Heel relaxed. Dat kan ik waarderen. Ik hou niet van zulke stijve plaatsen waar je je meteen een buitenstaander voelt als je niet van top tot teen elegant gekleed bent. En ik zweer je, ik ken zulke plaatsen. De ‘fietsstijl’ van Amsterdam, zowel in de kleding als in de mentaliteit, vind ik heel prettig. Het is goed voor het milieu, maar ook voor de mensen. Ik zie dat mensen hier geven om de natuur en het milieu, dat zij dichtbij de natuur willen leven.
Wat leest AMJ het liefst?
AMJ: Verschillende boeken. Nu heb ik het boek van Milan Kundera “De Afscheidswals” bij me.
Het lijkt me een zwaar boek voor op reis.
AMJ: Ja, maar ik dacht ik moet nu iets serieus lezen, nu het schooljaar afgelopen is en ik niet meer de boeken van de literatuurlijst met mijn kinderen hoef te lezen. Voor mijzelf koop ik vaak het tijdschrift “Literaire geschriften” waarin ik korte verhalen lees. Dat is tijdens een reis prettiger dan dikke boeken als romans.
Ik hou van poëzie. Laatst heb ik een bundel van Anna Achmatova gekocht. Graag lees ik ook memoires. Van dagboeken van wijze mensen kun je veel leren. Van literaire fictie lees ik graag de klassiekers – Tolstoj, Dostojevski, Tsjechov – waar de taal op z’n allermooist klinkt. Ik ben gefascineerd door de Russische literatuur. Ik wil liever opnieuw Anna Karenina lezen dan iets nieuws. Dit boek is zo geschreven dat ik er elke keer weer iets nieuws in ontdek. Ik lees ontzettend graag, ik geniet daarvan. Van de moderne Poolse schrijvers lees ik graag Stasiuk.
Ik heb zijn boeken in mijn handen gehad en toch niet gekocht, ik weet niet waarom.
AMJ: Oh, als ik dat geweten had, had ik zijn boek voor je meegenomen. Dat moet je lezen! Het ziet uit als zwaar mannelijke proza, maar het zo mooi, het gebruik van woorden alleen al. En zoveel stof om over na te denken!
Krijgt het Nederlandse publiek een kans om jou met je geweldige musici te horen in 2009?
AMJ: Dat moet je niet aan mij vragen. Ik wil wel graag terugkomen, maar dat is niet alleen van mij afhankelijk, zoals je weet. Maar ik hoop het wel!
Bedankt voor het gesprek. Ik hoop dat je nog vaak komt om op te treden. Je kunt altijd op een enthousiast publiek rekenen!
Gesprek met Anna Maria Jopek, door Małgorzata Everste-Smółka
Foto’s: Piotr Cichacki
Vertaling: Małgorzata Woźniak-Diederen
Onze links
- lees de Poolse versie van het interview gepubliceerd op 14.12.2008
- lees Nederlands debuut van Poolse megatser AMJ
- zie video met AMJ in het programma „Vrije geluiden” op 31.05.2008
- zie foto’s uit Zaandam en Amsterdam juni 2008
- Gepubliceerd op Polonia.NL 15.01.2009
