Auteur: Cathelijne Pool
Titel: Migratie van Polen naar Nederland in een tijd van versoepeling van migratieregels.
Uitgever: Boom Juridische uitgevers, Centrum voor Migratierecht Radboud Universiteit Nijmegen
Den Haag, april 2011
ISBN 978-90-8974-410-4
pagina’s: 280
prijs: 48 euro
Citaat:
“De uitvoeringsinstanties, de IND, het CWI en de Arbeidsinspectie voerden het de door politiek uitgestippelde beleid uit, maar gebruikten daarbij eigen restrictieve interpretatie. Op deze manier maakten ze het voor Poolse migranten moeilijk om gebruik te maken van verschillende mogelijkheden.” (p. 222)
Op vrijdag 15 april jl. verscheen het boek Migratie van Polen naar Nederland in een tijd van versoepeling van migratieregels van in juli 2010 overleden Cathelijne Pool. Cathelijne Pool was promovenda bij het Centrum voor Migratierecht aan de Radboud Universiteit Nijmegen.
In haar boek behandelt Cathelijne Pool de Poolse migratie naar Nederland in de periode rond de toetreding van Polen tot de Europese Unie (2001-2007).
Belangrijkste conclusies:
- ‘Lastige’ Europese regelgeving vaak niet gevolgd
Migratie van Polen naar Nederland beschrijft hoe de Nederlandse overheid heeft gereageerd op de komst van de Poolse migranten. Nederland stond aanvankelijk een liberaal toelatingsbeleid voor, maar besloot vlak voor de toetreding van Polen (2004) toch een overgangstermijn voor Poolse werknemers in te stellen, zodat zij pas per 1 mei 2007 dezelfde toegang kregen tot de Nederlandse arbeidsmarkt als andere unieburgers. Het boek laat zien hoe de Nederlandse overheid Europese regelgeving vaak zo minimaal mogelijk implementeerde en soms negeerde totdat de rechter haar corrigeerde. Datzelfde doet de overheid nu ook met de Europese regels die Turkse migranten op grond van de Associatie van Turkije met de EU een sterke rechtspositie geven.
- Onderbetaling en oneerlijke concurrentie
Het dichthouden van de grenzen voor Poolse werknemers had als onbedoeld effect dat de Polen (en hun Nederlandse werkgevers of opdrachtgevers) uitweken naar andere routes: arbeid als zelfstandige, detachering, illegale tewerkstelling. In deze arbeidsposities ontbrak de bescherming van het Nederlandse arbeidsrecht (minimumloon, cao-bepalingen). Daardoor werden onderbetaling en oneerlijke concurrentie op de arbeidsmarkt bevorderd in plaats van voorkomen. Dit mechanisme doet zich nu ook voor bij werknemers uit Bulgarije en Roemenië die in Nederland nog enkele jaren van het vrij verkeer binnen de EU zijn uitgesloten.
- Afhankelijkheid
Het boek bevat casestudies over vier groepen van Poolse migranten: Polen met een Duits paspoort, Poolse verpleegkundigen, zelfstandige ondernemers en illegale werknemers. De rechtspositie van deze groepen verschilde sterk. Maar een sterkere rechtspositie hoeft niet meer zeggenschap van migranten over de eigen werksituatie te betekenen. Veel belangrijker is hoe de regelgeving wordt gebruikt in het sociale veld waarin de migrant functioneert. De Polen met een Duits paspoort hadden als unieburgers de sterkste rechtspositie, maar waren in de praktijk vaak sterk afhankelijk van hun uitzendbureau, zodat ze feitelijk minder zeggenschap over hun werksituatie hadden dan beter opgeleide, maar illegaal werkende Polen. Deze afhankelijkheid kenmerkt ook nu nog de situatie van Polen die via (soms malafide) uitzendbureaus in Nederland werkzaam zijn.
- Liberalisatie leidt tot minder blijvende vestiging
De toelatingsregels zijn uiteindelijk in stappen versoepeld. Dat heeft wel tot meer migratie geleid, maar veel Polen keren ook weer terug. Vanwege het vrije verkeer zijn de Polen minder geneigd zich blijvend te vestigen dan de vroegere ‘gastarbeiders’ uit Turkije en Marokko, met wie zij vaak vergeleken worden. Liberalisatie van de migratieregels leidt tot minder blijvende vestiging.
- Seminar Migratie Polen naar Nederland
De publicatie van het boek werd organiseerd door het Centrum voor Migratierecht aan Radboud Universiteit Nijmegen op 15 april 2011
Wat is de betekenis van het boek van Cathelijne Pool?
Fragmenten uit de toespraak bij de aanbieding van het boek uitgesproken door Ashley Terlouw, hoogleraar Rechtssociologie Radboud Universiteit Nijmegen:
“Het werk van Cathelijne is meer dan een proeve van bekwaamheid. Haar boek heeft wetenschappelijke en maatschappelijke betekenis zoals we vanmiddag hebben gezien.
Cathelijne was een antropologe die zich begaf in de wereld van juristen. Sommige sociale wetenschappers zetten zich in die situatie af en laten niet na juristen te pas en te onpas af te schilderen als mensen die alleen nog maar de juridische werkelijkheid kunnen zien en geen oog hebben voor de (echte) sociale werkelijkheid. Niet aldus Cathelijne. (…) En wij wetenschappers die hoog opgeven over het belang van interdisciplinair onderzoek kunnen er een voorbeeld aan nemen hoe ze de betekenis van een andere discipline serieus heeft genomen en moeite heeft gedaan voor een paradigma shift, zonder haar antropologische benadering op te geven.
Ze heeft een boek geschreven dat waarschijnlijk over twintig jaar nog interessant is. Zoals we nu Paul Brassé en Willem van Schelven nog lezen om te weten hoe het de vooroorlogse Poolse migranten is vergaan, zullen we over twintig jaar Cathelijne Pool nog lezen om te weten hoe het de Polen in deze periode na de toetreding tot de EU is vergaan en hoe andere actoren met name politici daarop hebben gereageerd.
Haar proefschrift is ook actueel. Roemenen en Bulgaren bevinden zich nu in ongeveer dezelfde positie als de Polen toen Cathelijne met haar onderzoek begon, al was Polen toen nog niet toegetreden tot de EU. En op 1 mei aanstaande worden Duitsland en Oostenrijk geconfronteerd met de absolute einddatum van de beperking van het vrij verkeer van Polen. Er is angst voor massale immigratie. Die angst is deels begrijpelijk, als buurlanden hebben Duitsland en Oostenrijk altijd grotere aantallen gehad dan Nederland. Het is aan de andere kant voor de Polen makkelijker pendelen als ze in deze landen werken, waardoor ze wellicht ook sneller terugkeren als ze werkloos worden. Maar Cathelijne laat bovendien zien dat migratie zeer sterk afhankelijk is van de vraag of er werk is en dat angst voor migratie dus in zekere mate onzin is. Op Nederland heeft het vrij verkeer voor de Polen dat in mei 2007 van kracht werd, weinig invloed gehad. De angst voor de effecten van de komst van de Polen op de sociale zekerheid bleek zwaar overdreven”.
Over de inzet van Cathelijne Pool zei prof. Ashley Terlouw:
„Ten behoeve van haar proefschrift heeft ze een bewonderenswaardige tijdsinvestering gedaan om Pools te leren, om in hun eigen taal met de Poolse mensen over wie ze schreef te kunnen praten. Ze is zeven jaar op les gebleven en haar Poolse lerares Magda die de conclusie van haar proefschrift in het Pools heeft vertaald, schreef ons dat het was alsof ze haar zus had verloren.
Elk hoofdstuk van het boek begint met een interviewfragment, waaruit blijkt hoe belangrijk de mensen met wie zij sprak voor Cathelijne waren.
In het boek en de stellingen klinkt haar empathie door: ‘De oplossing voor illegale migratie is migranten vrije toegang tot de arbeidsmarkt geven.’ En ‘Excessen zijn niet op te lossen door restrictieve handhaving; in een kapitalistische economie zullen werkgevers altijd op zoek gaan naar goedkope arbeiders.’
LINKS over het boek:
Hoe strikter het migratiebeleid, des te meer illegalen
Gepubliceerd op Polonia.NL op 18.04.2011
Uitgever: STEP- Stichting van Poolse Experts in Nederland, lees over ons
