door Christie Miedema, promovenda aan het Duitsland Instituut Amsterdam en de Universiteit van Amsterdam
Jan Minkiewicz 1946-2014
Jan Minkiewicz stond zijn leven lang met één been in Nederland en één been in Polen – schrijft Christie Miedema, promovenda aan het Duitsland Instituut Amsterdam en de Universiteit van Amsterdam, die lange interviews met Jan Minkiewicz voerde ten behoeve van haar promotieonderzoek. In haar herinneringen aan Jan Minkiewicz onthult ze een van de conclusies van haar onderzoek.
Op school in Vlissingen en aan de universiteit in Amsterdam was hem aan zijn Nederlands en zijn voornaam niks aan te horen. Maar zijn achternaam riep interesse op: op school hield hij spreekbeurten over Polen en aan de universiteit merkte hij dat communistische studentenorganisaties hem bijzondere aandacht gaven. Die maakten bij hem weinig kans.
Toen hij tijdens zijn studententijd regelmatig naar Polen begon te reizen, maakte hij namelijk kennis met de werkelijkheid achter het IJzeren Gordijn die weinig te maken had met de ideeën over het socialisme die in het linkse Amsterdam heersten. Bovendien kwam hij in contact met de Poolse oppositie. Zowel zijn Poolse contacten als zijn onderdompeling in het linkse Amsterdamse studentenmilieu van de jaren zestig zouden hem later nog goed van pas komen.
Solidarność – een doel om voor te strijden
Met het ontstaan van Solidarność in 1980 vond Minkiewicz een doel om voor te strijden, dat hem bovendien een zekere bekendheid zou schenken. Met medestanders zette hij de organisatie Mensenrechten in Polen (Merpol) op, om meer aandacht te vragen voor Polen in Nederland. Merpol leverde hulp aan Solidarność en net aangekomen Poolse emigranten. Bovendien bemiddelde ze tussen Nederlandse organisaties en de Poolse oppositie. Minkiewicz was verantwoordelijk voor de contacten met de Nederlandse vakcentrales. Ook dat kwam hem later nog goed van pas.
Toen op 13 december 1981 generaal Wojciech Jaruzelski in Polen de staat van beleg uitriep en de leiders van Solidarność interneerde, stond Minkiewicz vooraan bij het organiseren van demonstraties. Op de landelijke demonstratie van 19 december, ondersteund door het hele politieke spectrum van CPN tot VVD, riep hij de aanwezige Solidarność-activisten op tot de oprichting van een informatiebureau in Amsterdam. Samen met drie gestrande Poolse vakbondsleden en met hulp uit de Poolse emigrantengemeenschap, richtte Minkiewicz het informatiebureau Solidarność op. Hij wist steun van de Nederlandse vakcentrales FNV en CNV voor dit initiatief te verkrijgen en in februari 1982 kreeg hij uit handen van toenmalig FNV-voorzitter Wim Kok de sleutel van de kantoorruimte in de PC Hooftstraat in Amsterdam.
Het informatiebureau legde zich toe op het verspreiden van informatie over Polen in de Nederlandse samenleving. Het hielp aangekomen emigranten, zamelde geld in voor Solidarność en smokkelde materiaal voor de Poolse ondergrondse. Ondertussen ontwikkelde Minkiewicz zich tot radio en tv-persoonlijkheid. Omdat hij was opgegroeid in Nederland, maar ook de Poolse oppositionele wereld kende, wist hij als geen ander wat de zorgen waren van de Nederlandse luisteraar en hoe hij Poolse problemen voor een Nederlands publiek kon uitleggen. Dankzij zijn talenkennis vervulde hij deze rol op den duur ook in andere landen. Zo ontwikkelde hij zich tot tegenstrever van de West-Duitse politicus Egon Bahr, die één van de architecten van de Ostpolitik was en Solidarność als een gevaar voor de vrede in Europa zag.
Tegelijkertijd met het ontstaan van Solidarność kwam ook in het Westen een massamobilisatie op gang. Honderdduizenden gingen in heel West-Europa de straat op om te protesteren tegen de plaatsing van nieuwe kernwapens. Bij de Poolse oppositie en veel Poolse emigranten wekte dit activisme wantrouwen. Speelden de activisten met hun strijd voor Westerse ontwapening Moskou niet in de kaart? Ook Minkiewicz zag dit gevaar, maar bovenal zag hij echter potentie. De vredesbeweging was voor hem een enorm reservoir aan maatschappelijk betrokken jonge mensen dat met de juiste sturing uit de handen van de communisten gehouden kon worden.
Hier lag Minkiewicz’ specifieke meerwaarde. Als kind van twee werelden en voormalig student in het Amsterdam van de jaren zestig sprak hij de taal van links, maar hij vertegenwoordigde zelf fervent de Poolse stem.
Westerse vredesbeweging
In 1984 stuurde hij een analyse van het potentiële belang dat de Westerse vredesbeweging voor de Poolse oppositie kon hebben naar Polen. Niet lang daarna werd hem vanuit de oppositie gevraagd of hij de discussie tussen de Poolse oppositie en de Westerse vredesactivisten wilde bevorderen door vertegenwoordiger van de Poolse vredesgroep ‘Vrijheid en Vrede’ (Wolność i Pokój) in het Westen te worden. In deze functie ontwikkelde hij een netwerk van contacten in heel West-Europa, dat hij succesvol mobiliseerde als activisten in Polen gearresteerd werden. Bovenal wist hij in de West-Europese vredesbeweging meer begrip te creëren voor het Oost-Europese wantrouwen tegenover de vredesbeweging en een toenemend aantal activisten ervan te doordringen dat afwezigheid van oorlog niet voldoende was om van vrede te spreken.
Toen eind jaren tachtig in Polen weer stakingen ontstonden, keerde Minkiewicz terug naar zijn oorspronkelijke activisme voor Solidarność. Bovenal bleef hij echter een bemiddelaar tussen Oost en West. Dankzij een relatief goede telefoonverbinding met Polen en de juiste contacten werd hij de spil in het verspreiden van informatie over de gebeurtenissen richting Westerse media en via deze media terug naar Polen. Hij werkte dag en nacht om informatie uit Polen bekend te maken. De overwinning voor de Poolse oppositie in de half-democratische verkiezingen in Polen op 4 juni 1989 betekende het een einde van een tijdperk: acht bepalende jaren van zijn leven.
Minkiewicz kon in zijn activisme chaotisch en eigengereid zijn, maar dat werd gecompenseerd door zijn enorme enthousiasme en grenzeloze inzet. Ook nadien bleven zijn activisme en ongebreidelde energie bestaan, nu onder andere ingezet als Nederlands vakbondsactivist en voor de Poolse emigrantengemeenschap.
Jan Minkiewicz was dankzij zijn bemiddeling tussen Oost en West korte tijd een publieke figuur. Zodra er in Polen iets gebeurde was hij veelgevraagd door Nederlandse media. Hij verdient het echter langer herinnert te worden dan de five minutes of fame die hem keer op keer gegund werden: als bruggenbouwer tussen Oost en West die meningsverschillen tegenover beide zijden inzichtelijk kon maken en daadwerkelijk meer begrip kon creëren.
De echte betekenis van Jan Minkiewicz
Tot slot een persoonlijke noot. Als historica herinner ik me Jan vanwege de lange gesprekken aan zijn eettafel. Ik herinner me hoe hij in 2010 aan het begin van mijn onderzoek de fascinerende wereld van de jaren tachtig voor mij ontrafelde en ook in de jaren daarna bereid bleef mijn vragen te beantwoorden. Ik ging zijn spontaniteit en hartelijkheid waarderen, naast het tomeloze enthousiasme waarmee hij zich gedurende de jaren tachtig voor de Poolse oppositie had ingezet.
Bovenal begon ik gedurende mijn onderzoek te begrijpen dat zijn belangrijkste rol misschien niet in de bemiddeling tussen vakbonden, maar tussen de Poolse oppositie en de vredesbeweging had gelegen. Het was een conclusie die ik nog kort voor zijn dood met hem kon delen. Het feit dat hij zijn geschriften in Poolse archieven had teruggevonden gaf hem intense vreugde. Het doet mij groot verdriet dat ik mijn schriftelijke eindconclusies niet met hem zal kunnen delen.
Christie Miedema is promovenda aan het Duitsland Instituut Amsterdam en de Universiteit van Amsterdam. Sinds eind 2009 schrijft zij aan een proefschrift over de reactie van Nederlandse en West-Duitse linkse organisaties op de gebeurtenissen in Polen in de jaren tachtig en de rol die Poolse emigranten als bemiddelaars tussen deze organisaties en de Poolse oppositie vervulden. Zij voerde meerdere lange interviews met Jan Minkiewicz en deed uitgebreid onderzoek in zijn archief in het IISG in Amsterdam. Ze rondt haar onderzoek dit jaar af.
Archief
Jan Minkiewicz de Poolse journalist, woordvoerder van Solidariteit in Nederland is overleden
IN MEMORIAM: Herinneringen aan Jan Minkiewicz
Gepubliceerd op Polonia.NL 29.04.2014 © Polonia.nl
– Uitgever: STEP – Stichting van Poolse Experts in Nederland , lees meer over ons
Bezoek ons op social media en geef je mening:
Facebook –blijft op de hoogte en laat je commentaar achter
Twitter –volgt ons op Twitter
Leuk? Klik op het Facebook-logo in de rechter hoek van de website
