duitse-wortels 2

 

Waarom is dit verhaal van een gewoon Duits leraarsgezin aan de rand van het Derde Rijk de moeite van het lezen meer dan waard?
 

 

 

 
duitse-wortels

Laura Starink
Duitse wortels. Mijn familie, de oorlog en Silezië
uitg. Augustus Amsterdam/Antwerpen, 2013
ISBN 978 90 450 2207 9
318 blz.
€ 19,95

BoekbesprekingCollectieve schuld bestaat niet
door M. Bos-Karczewska

In ‘Duitse wortels. Mijn familie, de oorlog en Silezië’ gaat journaliste en slaviste Laura Starink (1954) op zoek naar de wereld waarin haar Duitse familie leefde, naar hun oorlogsjeugd in Duits Silezië. Over het familieverleden werd lang niet gesproken. Elinor Cibis wilde daarover aan haar dochter niets kwijt. Pas jaren na de val van de Berlijnse muur, in 1994, ging Laura Starink voor het eerst met haar moeder terug naar de oorsprong.

Daar in Silezië speelde zich de geschiedenis van Starinks voorouders, de Duitse familie Cibis af. Om precies te zijn in de zuid-oostelijke uithoek van Duitsland, vlakbij het drielandenpunt Drei-Kaiser-Ecke in Myslowitz. Daar raakten begin 20e eeuw raakten de drie keizerrijken in verval elkaar. De grondstoffenrijke regio Silezië is eeuwenlang heen en weer geschoven tussen Pruisen, Rusland, Polen, Bohemen en Oostenrijk. De Eerste Wereldoorlog dwong haar voorouders een Duitse enclave in Moravië te verlaten, omdat die Tsjechoslovaaks werd. Ze vestigden zich aan de andere kant van de grens in Duits Silezië. Een kwart eeuw later maakte de Tweede Wereldoorlog een abrupt einde aan het verblijf van de familie Cibis in deze regio en aan multiculturele samenlevingen in Midden-Europa.

Paradox

Starink wilde eerst weten hoe haar grootouders zich in de nazitijd gedroegen. Maar naarmate ze dieper groef, kreeg ze meer te maken met een paradox. Van de vernietigende oorlogsmachine merkte haar familie weinig in die stille uithoek van nazi-Duitsland. “De begon oorlog eigenlijk pas goed voor ons toen voor ons de vrede in aantocht was”. Er kwamen allerlei verhalen naar boven. Over de vlucht in 1945 voor de Russen, de dood van de ouders van haar moeder, de dwangarbeid van haar zus in een Sovjet interneringskamp in Auschwitz en over het lot van Duitsers in het naoorlogse Poolse Silezië.

Vijf jaar lang leefden de zussen en broer van haar moeder tussen hoop en vrees. Ze zagen hoe Duitse huizen in Silezië werden ingenomen door Polen die waren verdreven uit het Oosten. Zelf ontsnapten ze aan deportaties. In 1950 verlieten ze vrijwillig Polen; anders zouden ze het Poolse staatsburgerschap moeten aannemen, hun recht op een Duitse wezenpensioen verliezen en contacten met de rest van de familie in Duitsland moeten staken. Dat was een wijs besluit, stelt Starink vast, ze hebben betere kansen gehad dan hun leeftijdsgenoten die zijn gebleven. Er waren Duitse vrouwen die niet konden weg omdat hun mannen naar Rusland waren gedeporteerd. In het communistische Polen werden ze jarenlang veracht en vernederd, zo vertelden ze de auteur.

De kracht van dit boek ligt in het vermogen van Starink om deze traumatische gebeurtenissen van haar familie als Heimatvertriebenen in een breed historisch context te plaatsen. Ze benoemt de medeplichtigheid van de Westerse geallieerden voor de verdrijving van Duitsers uit Midden-Europa en de rol van het communistische regime hierin. (zie over etnische zuiveringen in Midden-Europa het nieuwste boek van Anne Applebaum ‘Iron Curtain. The Crushing of Eastern Europe 1946-1956’). De auteur sluit met een positieve noot af: Pools Silezië begint trots te worden op zijn Duitse wortels. Dat proefde ze tijdens haar recente bezoeken.

Schuld en boete

Dit boek is niet louter een familiekroniek in de oorlogstijd. “Wat Duitsers op hun geweten hebben overschaduwt alles” schrijft Starink. Als ‘half Duitse’ voelt zij zich daardoor geraakt.. In dit boek onderzoekt ze het schuldgevoel van haar Duitse moeder waarmee ze (net als haar familie) voor het leven opgezadeld werd. De reden voor haar stilte over het verleden.

De naoorlogse ellende van haar zussen en broer bleef Elinor Cibis bespaard. Ze verliet als 20-jarige Silezië in 1944, om wegens tuberculose te gaan kuren in Davos in Zwitserland. Het einde van de oorlog confronteerde haar met de gruwelijke misdaden van nazi-Duitsland en met de haat tegen Duitsers. Ze voelde zich eerst in Zwitserland ongewenste vreemdeling en later in Nederland. In 1950 trouwde ze met een Nederlandse student Jan Starink. Elinor wilde zo snel mogelijk accentloos Nederlands spreken.

De jonge Laura Starink kon op school rotopmerkingen over moffen niet verdragen. In haar jeugd was ze stiekem blij dat haar vader Nederlander was. “Stel je voor dacht ik, dat allebei je ouders Duits zijn”. Van haar moeder moest men afblijven. De haat tegen de Duitsers maakte van Starinks vader een ‘russofiel’.

Het was de aanleiding om het Duitse schuld te onderzoeken. Ze bezocht het vernietigingskamp Auschwitz, waar de gruwel ‘bij mijn moeder om de hoek’ plaats vond ( ze woonde op 60 km afstand ). Starink beschrijft dat de hele regio één Goelagarchipel was: het stammlager Auschwitz telde meer dan veertig werkkampen (voor krijgsgevangenen).

Wir haben es nich gewusst“ kon de moeder niet aanhoren. Starink concludeert in haar boek: ze waren te jong, hebben geen schuld aan de oorlog, maar net als hun generatie Duisters zijn ze erdoor getekend.
De Duitse vrouwen die in Elinors woonplaats in Silezië zijn achtergebleven, gaan daar niet onder gebukt. Ze hadden hun hele leven achter het IJzeren Gordijn doorgebracht en vonden dat ze door alle ellende na 1945 genoeg zijn gestraft.

Starinks moeder schaamde zich wel, maar kon het met niemand delen. Zij bleef een ongewenste vreemdeling in eigen land. Later gruwde ze van Fortuyn en van Wilders.

Aanbeveling

Waarom is dit verhaal van een gewoon Duits leraarsgezin aan de rand van het Derde Rijk de moeite van het lezen meer dan waard?

Vanwege een boeiende familie geschiedenis, die zeer goed, vlot geschreven is met een prachtige plot opbouw. Daarbij ontdek je de onbekende geschiedenis van dit deel van Europa. Maar vooral wegens de boodschap: oordeel niet te snel, generalisaties zijn gevaarlijk, die maken mensen kapot. Collectieve schuld bestaat niet.

Een het boek onderstreept nog eens het belang van de Europese integratie die voor mensen grenzen – en ook harten – opent die lang gesloten bleven.

auteur: Malgorzata Bos-Karczewska – hoofdredacteur van Polonia.nl, website van de Poolse Gemeenschap in Nederland

** Deze boekbespreking is verschenen in een publicatie van Europese Beweging Nederland “EBN Nieuwsbrief mei 2013”

(De omslag van het boek toont Lotte en de kleine Hanne, zussen van de moeder van Laura Starink, in de tuin van de familie Cibis in Silezië, in 1949, één jaar voor het vertrek naar Duitsland.)

Gepubliceerd op Polonia.NL 27.04.2013
– Uitgever: STEP – Stichting van Poolse Experts in Nederland , lees meer over ons

Bezoek ons op social media en geef je mening:

Facebookblijft op de hoogte en laat je commentaar achter
Twittervolgt ons op Twitter
Leuk? Klik op het Facebook-logo in de rechter hoek van de website